دوران استفاده از بنزین سرب دار که فاجعه‌ای برای محیط زیست و تهدید عمده ای برای سلامت انسان محسوب می شد، بالاخره با اتمام ذخیره بنزین سرب‌دار در کشور الجزایر، به پایان رسید و از ماه آگوست امسال (۲۰۲۱) دیگر در هیچ کجای دنیا بنزین سرب دار برای مصرف اتومبیل عرضه نخواهد شد. انتشار سرب از طریق اگزوز اتومبیل ها یکی از عوامل مهم آلودگی خاک، آب آشامیدنی و محصولات غذایی است که در انسان منجر به بروز بیماری های قلبی، سکته مغزی و سرطان می شود. سازمان ملل این افزودنی بنزین را یکی از جدی ترین تهدیدهای زیست محیطی برای سلامت انسان نامید.

بنزین یا پترول، مایع قابل اشتعال و شفافی است که از پالایش نفت بدست می آید. بعد از کشف نفت و آغاز پالایش آن، بنزین به دلیل میل به اشتعال زیاد و ایجاد حساسیت های پوستی، خیلی مورد توجه و مصرف قرار نگرفت. ابتدا بنزین را در بطری‌های کوچک در داروخانه ها، برای کشتن شپش می‌فروختند. در سال ۱۸۶۲ یک انگلیسی به نام جان کاسل، این سوخت را برای مصرف در چراغ روشنایی به ثبت رساند و نام کاسلین ‘Cazeline’ را که از نام خودش گرفته بود روی آن گذاشت. کاسلین چون سریع شعله ور می شد و بدون بو و دود می سوخت، خیلی مورد توجه مردم قرار گرفت و به سرعت در سرتاسر انگلستان به فروش رفت. یکی فروشنده در ایرلند که بدون مجوز از سازندگان اصلی، کاسلین تولید می کرد، برای فرار از قانون علائم تجاری حرف C را به G تبدیل کرد. از آن پس این محصول در بیشتر کشورهای مشترک المنافع، با نام گازولینgazeline”” شناخته شد و از نام اصلی آن شایع تر شد، چون تداعی کلمه گاز را می کرد.

پس از اختراع نخستین موتور درون‌سوز توسط نیکلاس اتو، آلمانی ها متوجه شدند که گازولین از بقیه سوخت ها برای این نوع موتور مناسب تر است. تا اینکه کارل بنز در سال ۱۸۸۵ موفق به ساخت نخستین خودرو با موتور درون سوز، با سوخت گازولین شد.

میزان مقاومت سوخت در برابر انفجار زود هنگام در سیلندر را اکتان می گویند. گازولین اکتان پائینی داشت و در اثر فشار سیلندر، خیلی زود شعله‌ور شده باعث انفجار زود هنگام و ضربه زدن به موتور می شود و به تدریج به موتور آسیب می رساند. برای بالا بردن اکتان و ایجاد تاخیر در انفجار گاز، ابتدا به گازولین یک ماده شیمیایی به نام بنزن اضافه کردند تا اکتان را بالا ببرند و کوبش موتور را کاهش بدهند. به همین دلیل در سال های بعد نام گازولین در بسیاری از کشورهای جهان به بنزین تبدیل شد. شایع است که نام بنزین از نام خانوادگی بنز اقباس شده، در صورتی که شباهت نام بنزین با نام کارل بنز کاملاً تصادفی است.

تا اینکه برای محققان مشخص شد افزودن مشتقات سرب به بنزین، علاوه بر ارتقا عملکرد سوخت و بالا بردن اکتان، قیمت محصول را هم کاهش می دهد. در نتیجه از سال ۱۹۲۲ افزودن تترا اتیل سرب به گازولین آغاز و بنزن به تدریج حذف شد. تا دهه ۱۹۵۰ بنزین همچنان‌ دارای چندین درصد بنزن بود. تا اینکه در سال ۱۹۷۰ تقریباً تمام بنزین تولید شده در جهان دارای انواع ترکیبات سرب شد و بنزن به کلی حذف شد. البته نام بنزین همچنان باقی ماند.

تا قبل از کشف آثار زیان‌آور سرب بر سلامت و محیط زیست، خرید بنزین با ترکیبات سرب، به اندازه زندگی در خانه ای پر از آزبست طبیعی به نظر می رسید. از سال ۱۹۷۰، کنگره ایالات متحده قانون هوای پاک را تصویب کرد و دستور حذف تدریجی سرب از بنزین را صادر کرد. تا اینکه از اول سال ۱۹۹۶ فروش بنزین سرب‌دار در آمریکا به کلی ممنوع شد. با ممنوعیت استفاده از بنزین سرب‌دار، آمار نشان داد سطح سرب در جریان خون مردم کاهش پیدا کرد. سایر کشورهای جهان نیز به تدریج با تغییراتی که در ساخت  اتومبیل و تولید بنزین ایجاد شد، تولید و توزیع سوخت سرب‌دار را متوقف و افزودنی‌های دیگری مانند هیدروکربورهای آروماتیک، اتر، الکل، اتانول و متانول را جایگزین سرب کردند. ژاپن اولین کشوری بود که سرب را از سوخت خود به طور کامل حذف کرد و آخرین کشور هم که بالاخره در ماه گذشته سرب را از بنزین خود کنار گذاشت، کشور الجزایر بود. در پی این اتفاق سازمان ملل متحد رسماً استفاده از سرب را در کلیه تولیدات نفت و بنزین جهان ممنوع اعلام کرد.

دستورکار بعدی سازمان ملل، فشار آوردن به جهان برای جایگزین کردن سوخت‌های فسیلی با سوخت‌های پاکیزه‌تر خواهد بود. تجربه حذف سرب از بنزین به ما آموخت که اینگونه تغییرات به آسانی و سرعت انجام نمی شود. تقریباً ۵۰ سال طول کشید تا سرب از سوخت اتومبیل ها حذف شد. اکنون نیز با وجود اینکه برخی از کشورها استفاده از خودروهای الکتریکی را آغاز کرده اند، اما همچنان در ده سال آینده یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون خودرو بنزینی راهی جاده‌‌ها خواهند شد. این اتومبیل ها حداقل باید ۲۰ سال کار کنند تا بتوان آنها را از رده خارج کرد. سوالی که باقی می ماند این است که آیا کره زمین تحمل این زمان را خواهد داشت؟