در تاریخ ۵ اردیبهشت سال جاری، آقای دکتر مهدی زارع از سوی انجمن ترویج علم ایران، به صورت مجازی گفتگویی با آقای مهندس محمد درویش درباره خشکسالی در پیش رو انجام دادند. خلاصه ای از این گفتگو را در اینجا می توانید مطالعه فرمائید. شما می توانید برای دیدن مشروح آن به لینک  https://www.instagram.com/tv/COF7SqOj  مراجعه کنید.

دکتر زارع: در فروردین سال ۱۳۹۸ بعد از  بارندگی های زیادی که اتفاق افتاد و چندین سیل جاری شد، بعضی از مسئولان و حتی بعضی از کارشناسان عنوان کردند، دوران خشکسالی تمام شده و کشور ما وارد دوران ترسالی شده. امسال در نیمه بهار سال ۱۴۰۰ در استان تهران فقط ۲ میلی متر بارندگی داشته ایم به نظر شما از نظر آب چه شرایطی در مقابل کشور است؟

محمد درویش: کشور ما در عرض جغرافیایی ۲۵ درجه تا ۴۰ درجه نیمه کره شمالی و در کمربند خشک جهان قرار گرفته است. ریزش باران در این منطقه همیشه کمتر از میانگین جهانی است و فقط در بعضی از سال ها ممکن است این قاعده بهم بخورد. کسانی که در این محدوده زندگی می کنند نباید فریب بارندگی های زودگذر را بخورند و باید همیشه خود را برای شرایط خشکسالی و کم آبی آماده نگاه دارند. طبق آمارهای سازمان هواشناسی جهانی، در ۵۲ سال گذشته ریزش های آسمانی کشور ما فقط ۸ سال بیشتر از میانگین بوده و در ۴۴ سال باقی مانده، همیشه مقدار ریزش آسمانی کمتر از میانگین دراز مدت بوده است. در سال جاری هم تاکنون میزان بارش ۳۹ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله است. در مجموع در کل کشور ۱۲۷ میلیمتر بارندگی داشته ایم در صورتی که باید تا امروز ۲۰۷ میلیمتر بارندگی انجام می شد. بدترین شرایط با ۷۸ درصد کمتر از میانگین، در حوزه شرقی کشور اتفاق افتاده. در حوضه فلات مرکزی که شهرهای بزرگی مانند تهران و اصفهان و اراک در آن واقع است، تاکنون میزان نزولات ۴۴ درصد کمتر از میانگین بوده و بدترین منطقه حوضه هامون و جازموریان است که میزان ریزش آسمانی آن ۸۸ درصد کمتر از میانگین طولانی مدت است.

دکتر زارع: ظاهراً ما باید خوشبینی را کنار بگذاریم و باور کنیم که خشکسالی در پیش است. چندانکه دولت هم از مردم خواسته در مصرف آب صرفه جویی کنند.

محمد درویش: اگر دولت می گوید مردم باید صرفه جویی کنند که حرف درستی هم هست، پس چرا طبق آمارهایی که خود شرکت آب و فاضلاب استان تهران منتشر می کند ۳۰ درصد از آب شرب کشور که با هزینه گزاف تصفیه می شود، هدر می رود و برای آن آب بهایی گرفته نمی شود. این اتفاق دو دلیل دارد، اولی به خاطر فرسودگی لوله ها و شبکه آب رسانی است و دومی به دلیل بعضی از مشترکین پر قدرت است که آب بها نمی دهند. مردم می توانند سوال کنند چرا از این۳۰ درصد چشم پوشی می شود؟ چرا ضایعات در بخش کشاورزی ما چند برابر استاندارد های جهانی است؟ چرا بیش از نیمی از گنجایش سدهای ایران یعنی ۲۶/۷ میلیارد مترمکعب، به محصول کشاورزی و غذایی تبدیل نمی شود؟ چون سردخانه کم داریم، تکنیک های بسته بندی و روش های حمل و نقل و شیوه دپو کردن محصولات غلط است. اگر ما مشکل آب داریم باید نگرش مان را در بخش نرم افزاری ارتقا بدهیم. چرا در شهرهای بزرگ لوله کشی آب شرب را از آب بهداشتی جدا نمی کنیم؟ چرا برای هر واحد ساختمانی یک کنتور آب جداگانه نصب نمی کنیم؟ چرا آب بها را افزایش نمی دهیم تا مردم برای صرفه جویی و استفاده از وسایل کاهنده مصرف انگیزه داشته باشند و از آب شرب برای نظافت حیاط و اتومبیل استفاده نکنند؟

دکتر زارع: پس با شرایط خشکسالی موجود، کم آبی و جیره بندی آب قطعی به نظر می رسد؟

محمد درویش: کشور ما به صورت متوسط سالی۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب قابل استحصال دارد، در حالی که نیاز ما به آب شرب حدود ۸/۵ میلیارد متر مکعب است. نیاز کشور عربستان به آب شرب ۳ میلیارد متر مکعب است ولی کل آب قابل استحصال این کشور فقط یک میلیارد متر مکعب است، یعنی تنها برای آب شرب، دو میلیارد متر مکعب کمبود دارد. اگر ما بگویم در شرایط خشکسالی هستیم، عربستان هم بگوید در شرایط خشکسالی است، یک جای کار ایراد دارد. امسال میزان آب قابل استحصال ۳۹ درصد کاهش یافته، حتی اگر تا ۵۰ درصد هم کاهش پیدا کند، بازهم آبی که مورد نیاز شرب تمام مردم کشور است فراهم است. پس ما نباید مردم را از تشنگی و جیره بندی بترسانیم، چون مشکل در خطاهای راهبردی است. در واقع آن چیزی که بیشتر از خشکسالی طبیعی به ما خسارت می زند، خشکسالی مدیریتی است. برای مدیریت ما فرق نمی کند که برای کرمان برنامه ریزی می کند یا برای ارومیه. مثلاً در کرمان وقتی از فرودگاه خارج می شوید، در وسط بلوار چمن های انبوه می بینید با درخت های نارون، یعنی همان چیزی که باید در ساری و ارومیه ببینید. دو سال پیش که ترسالی بود سیل۳۰ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور خسارت زد. در خشکسالی هم۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان به کشاورزان زیان وارد می شود. چرا هم ترسالی و هم خشکسالی به ما آسیب می رساند.

دکتر زارع: با توجه به اینکه بیشترین مصرف آب کشور در بخش کشاورزی است، برای این مشکل چه باید کرد؟

محمد درویش: ما نباید توقع داشته باشیم که تمام نیاز های غذایی کشور را با این میزان از آب موجود برآورده کنیم و حتی صادر کننده محصولات کشاورزی هم باشیم. ما نباید وابستگی معیشتی خود را به منابع آب و خاک تا این حد افزایش بدهیم. ما نباید وابسته به صادرات پسته و هندوانه و سیب به خارج از کشور باشیم یا اینکه یونجه به امارات صادر کنیم، چون آنها پول خوبی می دهند. مگر ما چقدر آب داریم که به صورت آب مجازی آن را صادر کنیم. صادرات کشاورزی می تواند در کوتاه مدت پول فراهم کند، اما در دراز مدت به شدت به امنیت غذایی کشور لطمه می زند و حتی می تواند خطرناک باشد. ما می تونیم در بعضی از محصولات استراتژیکی مثل گندم، جو، ذرت و یا برنج، تا حد قابل قبولی خودکفا بشویم، ولی اینکه بخواهیم از طریق کشاورزی صادر کننده اول منطقه باشیم، این یک خطای راهبردی است. ما باید دنبال امنیت غذایی باشیم و نه به دنبال خودکفایی در کشاورزی. امیدواریم خشکسالی امسال به مدیران مسئول برنامه ریزی کشور تلنگری بزند.

دکتر زارع: برنامه دولت برای تامین کمبود آب کشور چیست؟

وقتی گفته می شود آب کم داریم، فوری مطرح می شود که از خلیج فارس یا دریای عمان یا از دریای خزر آب شیرین می کنیم و به محل هایی که نیاز دارند انتقال می دهیم. هر متر مکعب آب که با این شیوه بدست بیاید، بین ۳/۵ تا ۴ دلار هزینه خواهد داشت. با چنین قیمتی دیگر نه کشاورزی سود خواهد داشت و نه صنعت، تنها چیزی که با این نوع آب سود آور است، دلالی زمین خواهد بود. چندانکه در طرح های توجیه انتقال آب نوشته می شود که یکی از مهم ترین دلایل جلب بخش خصوصی برای سرمایه گذاری این است که با طرح انتقال آب، قیمت زمین در حوضه مقصد افزایش پیدا می کند. آیا این توجیه خوبی برای ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه محسوب می شود؟ در حالی که ما می توانیم با روش های موثرتری مشکل را مدیریت کنیم.