روز یکشنبه ۷ فوریه سال جاری (۱۹ بهمن ۱۳۹۹)، سیل ویرانگری از یخ و تخته سنگ، در استان اوتاراخند هند به طرف دامنه کوه روانه شد. این سیل در مسیر خود، پل ها، جاده ها، خانه ها و دام ها را نابود کرد و مسئولان را مجبور نمود با عجله روستاهای حاشیه رودخانه های آلاکناندا و دالیگانگا را تخلیه کنند. در مسیر سیل دو سد برق آبی شکسته شد و پروژه برق آبی ریشیگانگا نابود گردید. در جریان این حادثه بیش از ۲۰۰ نفر کشته یا مفقودالاثر شدند. مقامات هندی هنوز به دنبال علت دقیق فاجعه هستند و اعلام کردند: “هیچ مدرکی بر روی تصاویر ماهواره ای در مورد دخالت انسان در این فرایند وجود ندارد”.

گزارش های اولیه، دلیل این سیل را شکستن انفجاری دیواره یکی از یخچال های کوه هیمالیا و سرازیر شدن آب و یخ اعلام نمودند. معمولاً در پشت یخچال های طبیعی دریاچه ای تشکیل می شود که دیواره یخچال از خروج آب آن جلوگیری می کند. اگر دیواره به هر دلیلی از جمله گرم شدن هوا شکسته شود، آب دریاچه می تواند سیلاب فاجعه باری بوجود آورد.

هرچند دلیل قطعی این رویداد هنوز نامشخص است، ولی قطعاً گرمایش کره زمین نقشی اساسی در این اتفاق داشته و منطقه را مستعد چنین حادثه ای کرده. البته در گذشته نیز به دلایل مختلف، بارها دیواره یخچال های دنیا شکسته و سیل سرازیر شده، ولی آمارهای هواشناسی نشان می دهد، در سال جاری هوای این منطقه بسیار گرم تر از سال های قبل بوده. در سال های قبل دمای متوسط این یخچال بین منفی ۶ درجه سانتیگراد تا منفی۲۰ درجه سانتیگراد ثبت شده، ولی در سال جاری این دما تنها منفی ۲ درجه سانتیگراد بوده است.

مرکز بین المللی توسعه کوهستان ها، در گزارشی که در سال ۲۰۱۹ تهیه کرده بود اعلام کرد: ”حتی اگر تمام کشورهای جهان بتوانند، بلند پروازانه ترین اهداف کنترل تغییرات آب و هوایی را برآورده کنند، بازهم افزایش دمای فعلی جهان، یک سوم یخچال های طبیعی هیمالیا را ذوب خواهد کرد.“ طبق داده های سرویس جهانی نظارت بر یخچال های طبیعی هند و نپال، بین سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸، الگوی ذوب یخچال های هیمالیا، به شدت تغییر کرده و یخچال های طبیعی منطقه، بین نیم متر تا ۲/۵ متر، ضخامت خود را از دست داده اند. آمار و ارقام این گزارش نشان می دهد، تغییرات آب و هوایی ناشی از افزایش کربن در جو کره زمین، یخچال های طبیعی هیمالیا را نسبت به سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰، دو برابر سریعتر از ۲۰ سال قبل از آن، ذوب کرده. این نهاد نظارت بر یخچال ها، اخطار نموده که نه تنها شدت ذوب یخچال ها، خطر بلایای طبیعی را افزایش داده، بلکه تهدیدی برای تنوع گونه های زیستی منطقه و تأمین آب شیرین اهالی ایجاد خواهد کرد و در آینده باعث افزایش سطح آب دریاها خواهد شد.

در کشور ما نیز در سال ۱۳۹۷ حادثه مشابه ای در ابعادی کوچکتر، اتفاق افتاد. در تابستان آن سال در منطقه ییلاقی گزنک شهرستان آمل واقع در کوهپایه دماوند، دیواره یکی از یخچال های منطقه شکست و سیل جاری شد. ابتدا گفته می شد، این حادثه به دلیل فعال شدن آتشفشان دماوند است و گرمای گدازه درون زمین، باعث ذوب شدن یخچال‌ آن منطقه شده. برای روشن شدن مسئله، در بخش‌های مختلفی از آتشفشان دماوند، مطالعه و نمونه‌برداری انجام شد و با مطالعات آزمایشگاهی و عمر‌سنجی یخ و تعیین دقیق رفتار آتشفشان، مشخص شد که سیل تابستانی به آتشفشان مربوط نیست و فقط در اثر گرم شدن هوا اتفاق افتاده است. در آن سال هوای منطقه بسیار گرم بود و احتمالاً به دلیل افزایش دمای هوا، یخ یخچال‌های طبیعی “توچال” ذوب شدند و سیل جاری گردید.

پیش بینی می شود، با گرم شدن هوای کره زمین، یخچال های طبیعی عقب نشینی کنند و دریاچه های بزرگی در دل کوهستان بوجود آید که هر لحظه امکان شکستن دیواره آن وجود خواهد داشت. این خطر به خصوص جوامع انسانی و حیات وحش و جنگل های پایین دست، در مناطق کوهستانی آسیا، از جمله هیمالیا، نپال، بوتان و تبت، را تهدید می کند و ممکن است در آینده این مناطق با سیل های ویرانگری روبرو شوند. از طرفی هرگونه سرمایه گذاری برای ساختن سد و نیروگاه در مسیل اینگونه یخچال ها، هم غیر اقتصادی و هم خطرناک است. ظاهراً چاره ای نیست به جز اینکه جلو تولید گازهای گلخانه ای به سرعت گرفته شود.