چندی پیش دولت اعلام کرد که بودجه سال آینده را بدون وابستگی به درآمدهای نفتی تنظیم کرده و قرار شد در نیمه آذرماه امسال، طرح بودجه دوسالانه برای سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ را همزمان به مجلس ارائه کند. هرچند این اتفاق نیفتاد، ولی بد نیست به یک نمونه موفق در جهان، نیم نگاهی بیندازیم. نروژ کشوری است که بودجه سالیانه دولت خود را بدون استفاده از درآمد نفتی تامین می کند. حالا که مدیران کشور ما، به هر دلیل تصمیم گرفته اند، بدون درآمد نفت، بودجه نویسی کنند، شاید آشنا شدن با شیوه کار نروژی ها که روزی ۳ میلیون بشکه نفت صادر می کنند، بتواند چراغ راهی برای آنها باشد.

کشور نروژ، در سال ۱۹۶۹ برای اولین بار موفق به استخراج نفت شد. از همان ابتدا مدیران کشور تصمیم گرفتند، از درآمد نفت و گاز به شکلی استفاده کنند که کل جامعه از آن بهره مند شوند. در همین راستا آنها اقدام به تاسیس “صندوق ثروت ملی” کردند و از همان روز اول کل درآمد فروش نفت و گاز را به این صندوق انتقال دادند و همچون سال های گذشته بودجه کشور را، بدون درآمد نفت بستند. در حال حاضر نروژ تنها کشور نفت خیز است که به هیچ وجه درآمد حاصل از فروش نفت خود را صرف هزینه‌های جاری نمی‌کند، بلکه پول نفت را در شرکت های سود آور، در سراسر دنیا سرمایه گذاری می کند.

هم اکنون صندوق ثروت ملی، سهام دارد۹۰۰۰ شرکت در ۷۲ کشور است که در لیست این سرمایه گذاری ها، نام ۲۰۸ شرکت تولیدی، ۳۴ مزرعه و ۱۵ موسسه سرمایه گذاری مشترک در خطوط لوله و تسهیلات دریایی، دیده می شود. از طریق این دو اقدام، سال های زیادی است که نروژ توانسته با سرمایه گذاری در خارج از مرزها، جلو افزایش تورم در بازارهای داخلی را بگیرد، بعلاوه توانسته بدون لطمه زدن به بازارهای بومی، از ضعیف شدن صنایع سنتی و ماهیگیری و صدمه دیدن مشاغل درآمدزای قدیمی، جلوگیری کند.

هم اکنون ۴/۱ درصد از کل سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در جهان، متعلق به این صندوق است و دارایی‌های آن، در ۱۹ سپتامبر سال جاری به رقم باور نکردنی۱۰۰۰ میلیارد دلار رسید، این اتفاق یک سال زودتر از آنچه پیش بینی می شد، صورت گرفت. حداکثر برداشت مجاز دولت از این صندوق سالانه ۴ درصد از درآمد همان سال است و بقیه سرمایه، تعلق به نسل های آینده دارد. این صندوق درحال حاضر هیچ تعهدی به هیچ کجا ندارد. همچنین دولت زمان و برنامه مشخصی برای استفاده از این ذخایر را مشخص نکرده. قرار است هرگاه تولید نفت به شدت کاهش یافت، برای استفاده از آن برنامه ریزی شود.

سرمایه گذاری و سود آوری تنها دغدغه این کشور نیست، بلکه در سرمایه گذاری های خود، برای مسائل حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست، وسواس فراوانی به خرج می دهند. سرمایه گذاری این صندوق در شرکت هایی که از کار کودکان استفاده می کنند بکلی ممنوع است و اگر برای نروژ ثابت شود که موسسات استفاده کننده از سرمایه صندوق ثروت ملی، از کودکان کار استفاده می کنند و یا حقوق زنان در محیط کار را رعایت نمی کنند، بلافاصله اقدام به فروش سهام و خارج شدن از آن شرکت می کند.

این صندوق تاکنون ۱۵۶ مورد حذف سهام به دلیل نگرانی های اخلاقی داشته که شامل انواع نقض حقوق بشر می شود. از طرفی سرمایه گذار این صندوق به موسساتی که بیش از۳۰ درصد درآمد آنها از طریق مصرف زغال سنگ تامین می شود و یا میزان انتشار گازهای گلخانه ای آنها بیش از مقدار مجاز بین المللی است، یا از شیوه های پایدار در رابطه با محیط زیست استفاده نمی کنند، تذکر می دهد که در زمان مشخصی، شرایط خود را تغییر بدهند، این صندوق به مدیریت شرکت های تولیدی وابسته، اعلام کرده که هرچه زودتر ارزیابی دقیق و شفافی از انتشار مقدار کربن و سایر گازهای گلخانه ای موسسه خود تهیه کنند تا صندوق بتواند در مورد ادامه همکاری و افزایش سرمایه گذاری خود تصمیم گیری کند. آنها با این کار انگیزه ارتقا شرایط را در موسسات ایجاد می کنند. بیش از یک سوم شرکت هایی که در سال ۲۰۱۷ از طرف نروژ، به آنها اخطار بهبود کیفیت و استانداردهای زیست محیطی داده شده، شرایط خود را بهبود بخشیده اند.

چند سالی است که این صندوق در حال بررسی موقعیت دارایی های خود بر اساس ریسک تغییرات آب و هوائی است. یک موسسه مشاور تحقیقاتی، به مدیران صندوق ثروت ملی اخطار می کند که کدام یک از سرمایه گذاری های آنها در معرض خطر تغییرات آب و هوایی قرار دارند و این تغییرات تا چه حد خطرناک تلقی می شوند و آنها تا چه زمان فرصت دارند تا سهام خود را از اینگونه شرکت ها خارج کنند. این مشاوران، با مطالعه نقشه۱۰۰ ساله سیل مناطقی که قصد سرمایه گذاری در املاک و مستغلات آن را دارد، اظهار نظر می کند.

از سال ۲۰۱۲، این صندوق ۲۴۰  مورد از سهام پر ریسک خود را فروخته، که۱۴۰ مورد آن مربوط به موسساتی است که تغییرات آب و هوائی آنها را تهدید می کرد. مدیر این صندوق چندی پیش اعلام کرد: “شرایط اقلیمی، بر بحث و گفتگوهای ما درباره ریسک سرمایه گذاری، بسیار تاثیر گذار است”.