دائره المعارف ، نوعی از کتاب مرجع است که مفاهیم عمومی در مورد انواع موضوع ها، با نظم خاصی در آن گردآوری می شود تا مخاطب بتواند بدون نیاز به مراجع مختلف، حول یک یا چند موضوع، با سهولت و سرعت تحقیق کند. دائره المعارف معادل اصطلاح یونانی اِنسایکلوپدیا (Encyclopaedia) به‌معنی”آموزش فراگیر” است که در ابتدا مباحثی مانند دستور زبان، معانی و بیان، موسیقی، ریاضیات، فلسفه، اخترشناسی، و تربیت بدنی را پوشش می داد. تاریخ مدون، ارسطو را به عنوان «پدر دائره المعارف» می شناسد، ولی نخستین دائره المعارف که اثری از آن باقی مانده، به دست سپئوسیپوس، فیلسوف یونانی و شاگرد افلاطون، در سده چهارم پیش از میلاد، گردآوری شده و اکنون فقط قطعاتی از آن باقی مانده ‌است.

با اختراع و رواج کامپیوتر، به تدریج اکثر دائره المعارف های بزرگ جهان مانند بریتانیکا و وبستر، وارد برنامه های کامپیوتر شدند، زیرا دسترسی و سرعت تحقیق با کامپیوتر و هزینه آن به مراتب مناسب تر از کتاب بود. این عامل باعث شد انواع دانشنامه های جهان، از انحصار افراد متمکن و کتابخانه های بزرگ خارج و در اختیار همه مردم قرار گیرند و همه بتوانند در دنیای اینترنت، دسترسی رایگان به مجموعه علم بشری پیدا کند.

در سال ۱۹۹۲ ریگ گیتس یکی از پیشگامان انتقال دانشنامه ها به اینترنت بود. یکی از  همکارانش به نام ریچارد استالمن تأکید بر استفاده آزادِ اطلاعات داشت و معتقد بود دانشنامه ها باید به صورت متن‌باز در اینترنت قرار گیرند تا همه بتوانند اطلاعات به روز شده خود را درباره هر موضوع، به متن اصلی اضافه کنند. بالاخره در سال ۲۰۰۰ استالمن و جیمی ویلز درجهت نظرات انقلابی خود، دانش نامه متن بازی با نام نیوپدیا منتشر کردند که هر کس می توانست مطلبی در آن وارد کند. البته در ابتدای همه مطالب توسط خبرگانِ فن مربوط به آن مطلب ویرایش می‌شدند. این روش، سرعت و حجم اطلاعات را کند می کرد و هزینه ها را به شدت بالا می برد. در اینجا بود که عده ای ویراستاران نیوپدیا، معتقد شدند که بارگزاری اطلاعات، ویرایش و راستی آزمائی، باید به عهده خود مردم گذاشته شود. بر اساس همین نظریه که مخالفان زیادی داشت، بالاخره در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ پروژه جدیدی به زبان انگلیسی و به نام ویکی‌پدیا، با نشانی اینترنتیِ wikipedia.com  به وسیله لری سَنگِر راه ‌اندازی شد. این نام از ترکیب واژه‌های” ویکی” که مخفف وبگاه مشارکتی و” اِنسایکلوپدیا” که به معنی دائرهالمعارف است، شکل گرفت. از ابتدا قرار شد، برای وابسته نشدن این پدیده به هیچ قدرت مافوقی، تبلیغ تجاری در ویکی‌پدیا گنجانده نشود و هزینه های آن فقط توسط استفاده کنندگان و به صورت خیریه پرداخت شود. از اینجا بود که تمام استفاده کنندگان اینترنت، می توانستند در ویکی پدیا اطلاعات بگذارند و مقالات آن را ببینند و ویرایش کنند.

از ابتدا هدف ویکی‌پدیا، انتشار یک دانشنامه به زبان‌های رایج دنیا و با محتوای آزاد بود تا به مردم قدرت دهد که به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند و بتوانند تصمیمات درست اتخاذ کنند. استفاده کنندگان از ویکی پدیا می‌توانند آن را کپی کنند،‌ منتشرکنند و به صورت تجاری یا غیرتجاری از آن بدون نیاز به کپی رایت استفاده نمایند. در این سال ها  ویکی‌پدیا دائماً مورد اختلاف نظر بوده ‌است. برخی آن را به‌خاطر انتشار رایگان، قابل ویرایش بودن، سیاست بی‌طرفی و گستردگی عناوین ستوده‌اند و خیلی ها درستی و اعتبار ویکی‌پدیا را به‌خاطر آزادی ایجاد لینک و ویرایش، زیر سؤال برده‌اند. در هر صورت امروزه، ویکی پدیا یکی از ده سایت برتر اینترنت جهان شناخته می شود.

استفاده کنندگان ویکی پدیا معمولا این سوال را دارند که‌ مسئول این سایت چه ارگانی است و به وسیله چه کسانی اداره می شود. پاسخ فقط یک جمله است “هر کس که بخواهد”. سیستم مدیریت سایت ویکی پدیا کاملاً مردمی است، ویرایش‌ها توسط گروهی از داوطلبان انجام می پذیرد و سرورها هم توسط گروهی از داوطلبان که در فضای مجازی دورهم جمع‌شده‌اند نگهداری می‌شود. این سایت عظیم با ۱/۵ میلیارد بازدید در ماه و ۲۹۰ زبان و بیش از ۱۸۰میلیون صفحه، فقط یک کارمند دارد که از سال ۲۰۰۵ وظیفه اش توسعه‌ دادن نرم‌افزار اصلی است.

یکی از مشکلات سایت ویکی پدیا این است که در ابتدا معلوم نیست هر مطلب تا چه حد مهم است و آیا حضورش در دانشنامه لازم است و آیا اطلاعات آن را می‌توان تایید کرد، یا فقط یک شوخی است؟ راه حلی که ویکی پدیا در نظر گرفته صفحه «رأی برای پاک‌کردن» است. در این صفحه ممکن است عده ای نظر بدهند که «این مطلب را پاک کنید،‌ چون منبع ندارد و قابل توجه نیست.» و عده دیگری بگویند «مطلب خوبی است بهتر است بماند» در پایان روز مدیران مجازی سایت بر اساس آمار، مطلب را حفظ و یا پاک می کنند. ولی اگر کسی پیام بگذارد که «من این مطلب را در یک کتاب دیدم و لینک آن را پیدا کردم،‌ در چند روز آینده می‌خواهم مقاله را مرتب کنم، لطفا پاکش نکنید.» در این صورت لینک تا چند روز باقی می ماند تا نتیجه تحقیق فرستاده شود.

در طول مدتی که ویکی‌پدیا کار خود را شروع کرده، بیشتر از اینکه بر صحت مطالب تکیه داشته باشد، سیاست خود را بر«دیدگاه بی‌طرفانه» قرار داده، چون معتقد است صحت و درستی مقالات یک امر نسبی است که با گذشت زمان، به وسیله دیدگاه های بی طرفانه مراجعه کنندگان، صیقل خواهد خورد و هر روز به حقیقت نزدیک تر می شود. از طرفی چون این سایت به دور از جنجال های رایج اینترنتی و تبلیغات و انگیزه های مالی است، نمی تواند محل مناسبی برای افراد کم فرهنگ و جنجالی باشد. پس می تواند تا حد زیادی از مطالب غیر واقعی و غیر علمی مصون بماند.