بعد از ۳۱ سال فعالیت، بزودی ماموریت تلسکوپ هابل پایان خواهد گرفت. این تلسکوپ از زمان پرتاب خود در سال۱۹۹۰، نقش بزرگی در پیشبرد دانش نجوم و کیهانشناسی بازی کرد و حالا تلسکوپ جیمز وب می رود تا جایگزین هابل شود. ۵ روز مانده به پایان سال ۲۰۲۱، این تلسکوپ از جزیره گویان فرانسه و سوار بر موشک آریان، به فضا پرتاب شد. ناسا در جهت بزرگداشت مدیر پروژه آپولو که توانست فتح ماه را مدیریت کند، نام این تلسکوپ را جیمز وب گذاشت. هدف تلسکوپ جیمز وب این است که اولین کهکشانهایی که در جهان پدید آمده اند را رصد کند.
ساخت این تلسکوپ از سال ۱۹۹۶ توسط ناسا، آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی کانادا آغاز شد و تاکنون برای آن ۱۰ میلیارد دلار هزینه شده است. این تلسکوپ قرار بود در سال ۲۰۰۷ به فضا فرستاده شود، اما در عمل با تاخیرهای زیادی مواجه شد. یکی از دلایل تاخیر، طراحی مجدد پروژه بود. زیرا طراحان با توجه به دانش فنی و تجربیات بدست آمده از هابل، به این نتیجه رسیدند که تلسکوپ جیمز وب را در سال ۲۰۰۵ از نو طراحی کنند. سپس چندین مشکل فنی از جمله انفجار سپر حرارتی تلسکوپ و همچنین بروز بیماری کووید-۱۹ باعث تاخیر ۱۴ ساله ارسال جیمز وب به فضا شد.
اکنون با گذشت بیش از چهار ماه از پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب، دستگاهها و ابزارهای رصدی این تلسکوپ طبق برنامهریزی قبلی یکی پس از دیگری به فاز علمیاتی وارد میشوند. سی روز پس از پرتاب (۵ بهمن) تلسکوپ به نقطه لاگرانژ ۲، در فاصله ۱/۵ میلیون کیلومتری زمین رسید که مدار همیشگی آن در فضا خواهد بود. مهمترین بخش راهاندازی، باز کردن آینه ها و محافظ خورشیدی پنج لایه تلسکوپ بود که چند روز پیش با موفقیت انجام شد. ۴۰ روز دیگر طول خواهد کشید تا جیمز وب تمام کارهای مقدماتی خود را انجام دهد و پس از تراز کردن آینه تلسکوپ، اولین تصاویر علمی را به زمین مخابره نماید. البته تاکنون چند عکس آزمایشی ارسال شده که اولین آنها عکسی از ابر ماژلان بزرگ و یک کهکشان کوتوله متعلق به کهکشان راه شیری است که چند روز پیش به زمین رسید و بسیار خوش کیفیت بود.
این تلسکوپ با آینهای به مساحت ۶/۵ متر مربع و مجهز به سیستم عکس برداری فروسرخ، قرار است به نقطهای کوچک در فضا چشم بدوزد و منشاء تشکیل کائنات یا همان نقطه بیگ بنگ را که در فاصله ۱۳/۵ میلیارد سال نوری قرار دارد، رصد نماید. عکس برداری فروسرخ، برای کیهان شناسان از اهمیت فراوانی برخوردار است، چون با این ابزار میتوانند پشت غبارهای کیهانی و تودههای متراکم سحابی را مشاهده و از آنها تصاویر منحصر به فرد بگیرند. این تصاویر می توانند به کشف رازهای چگونگی تشکیل هستی، به دانشمندان کمک کنند. جیمز وب در عین حال قدرت آن را دارد که اتمسفر سیارههای دور را به دنبال نشانههای وجود انواع گاز بررسی کند و احتمال وجود حیات در آنها را مشخص نماید.
تلسکوپ جیمز وب به جز امکان رصد با امواج فروسرخ، چندین تفاوت اساسی با تلسکوپ هابل دارد. مدار هابل تقریباً ۵۶۰ کیلومتر با زمین فاصله دارد، اما جیمز وب در فاصله ۱/۵ میلیون کیلومتری از زمین و در مدار خورشید قرار گرفته، در نتیجه انرژی دائمی بیشتری دریافت می کند و افق دید وسیع تری دارد. قطر آینه یکپارچه هابل ۲/۴ متر مربع است، در صورتی که آینه جیمز وب از ۱۸ بخش ششضلعی تشکیل شده و مساحت آن ۶/۵ متر مربع است و از فلز بریلیوم و با روکش طلا ساخته شده که علاوه بر وضوح بیشتر، ۱۰۰ برابر از تلسکوپ هابل قوی تر است. آینه تلسکوپ هابل برای جلوگیری از لرزش، باید در دمای ۲۱ درجه سانتی گراد حفظ شود که گرم کردن آن درفضا نیاز به انرژی زیادی دارد، در صورتی که برای آینه جیمز وب، بهترین شرایط درجه حرارت حدود ۴۰ درجه کلوین یا منفی ۲۳۳ درجه سانتیگراد است که این میزان با محیط اطراف فقط چند درجه تفاوت دارد و با اندکی انرژی گرم می شود.
بسیاری از دانشمندان بیصبرانه در انتظار دریافت نخستین مشاهدات تلسکوپ جیمز وب هستند. ابزار فروسرخ (MIRI) این تلسکوپ یکی از مهمترین ابزار رصدی فضایی است. این تلسکوپ در روزهای اخیر با کاهش تدریجی دما و رسیدن به دمای تقریبی بین ۳۴ تا ۳۹ کلوین (در حدود ۲۳۰- درجه سانتیگراد) به تدریج وارد مرحله عملیاتی میشود. مسئولان پروژه قول داده اند که در ۲۵ ماه ژوئن(۴ تیر) تمامی دادههای تلسکوپ جیمز وب را «چه بد، چه خوب»، به صورت عمومی اعلام کنند.
تحقیقات در این زمینه بسیار عالی و شگفت انگیز است. انشالله همه مراحل عملیاتی بخوبی پیش رود.