سویا یکی از چهار محصول اصلی کشاورزی در جهان است که به آن دانه معجزهآسا می گویند، چون بسیار مغذی و پُرکاربرد است. سویا اگرچه یک محصول کشاورزی است، اما تمام آمینو اسیدهای مورد نیاز انسان را در خود ذخیره دارد. یعنی یک فرد با خوردن سویا، دیگر مجبور نیست برای تکمیل مواد غذایی مورد نیاز بدن خود، از محصولات گوشتی و لبنیات استفاده کند. به همین دلیل سویا در رژیم غذایی گیاهخواران سراسر جهان از محبوبیت زیادی برخوردار است. اما همین محصول مفید، حالا به یکی از عوامل تخریب محیط زیست تبدیل شده است.
سابقه کاشت سویا به حدود ۵۰۰۰ سال قبل باز می گردد. در گذشته فقط مردم شرق آسیا از سویا برای ساختن توفو (پنیر سویا) و سس سویا استفاده می کردند و این گیاه برای مردم سایر نقاط جهان ناشناخته بود. در ۵۰ سال اخیر، ناگهان مصرف سویا در سراسر جهان اوج گرفت و انواع محصولات غذایی ساخته شده از سویا، در قفسه فروشگاهها و رستورانها هویدا شد. البته این تمام ماجرای اهمیت سویا نیست، با افزایش جمعیت کره زمین و راه اندازی دامداری ها و مرغداری های بزرگ که در محیط های محدود، تعداد زیادی دام و طیور پرورش می دهند، نیاز به خوراک دام و طیور به شدت افزایش یافت و چون سویا گیاه بسیار مناسب و ارزانی برای تهیه خوراک این حیوانات است، مصرف آن به سرعت افزایش یافت. هم اکنون ۸۰ تا ۹۰ درصد، سویای تولید شده درجهان به مصرف تغذیه حیواناتی مانند گاو و گوسفند و مرغ و ماهی می رسد و تنها ۶ درصد آن برای مصرف مستقیم خوراک انسان استفاده می شود.
طبق برآورد موسسه برنامه جهانی غذا، مصرف سرانه سویا هم اکنون حدود ۶۱ کیلوگرم است که به سرعت رو به افزایش است. این مقدار به دو طریق مصرف می شود، یکی از طریق مصرف مستقیم سویا و دیگری از طریق خوراکی که به مصرف تولید انواع گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی می رسد. به دلیل آسان بودن کشت و هزینه پایین تولید این محصول و بالا رفتن نیاز جهانی، سطح زیر کشت سویا در سال های اخیر به شدت افزایش پیدا کرده، چندان که تولید سویا در جهان، ظرف ۲۰ سال گذشته به دو برابر رسیده. هم اکنون سطح زیر کشت سویا در جهان ۱۳۰ میلیون هکتار است که از این مقدار زمین ۴۰۰ میلیون تن سویا بدست می آید.
قاره آمریکا اکنون بزرگترین تولید کننده سویا است و ۸۸ درصد از تولید جهانی را تامین می کند. نیمی از این مقدار تنها از دو کشور آرژانتین و برزیل بدست می آید. متاسفانه در سالهای اخیر به منظور توسعه کشت سویا، مناطق وسیعی از جنگل های بارانی و زیستگاه های طبیعی حیات وحش، در این دو کشور از بین رفته و مزارع سویا جایگزین آن شده است. البته جنگل تراشی برای کشت سویا در سایر نقاط دنیا نیز در حال اجرا است.
از آنجایی که سویا برای رشد به آب زیادی نیاز دارد (مثلاً برای تولید ۱ لیتر شیر سویا به ۳۰۰ لیتر آب نیاز است)، استفاده ناپایدار از منابع آب برای کشت سویا، ذخایر طبیعی آب های زیرزمینی را از بین می برد. یکی دیگر از عواقب تبدیل جنگل ها و مراتع به زمین های کشت سویا، آزاد شدن دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای است، چون جنگلها مقادیر زیادی دی اکسید کربن را جذب و ذخیره میکنند. بعلاوه با کاسته شدن از سطح جنگل ها، زیستگاه تعداد زیادی از گونههای نایاب حیات وحش از بین می رود و این نابودی سال به سال در حال گسترش است.
در بریتانیا مدتی است که انجمنی برای پایش و یافتن راه های کشت پایدار سویا تاسیس شده. این انجمن چندی پیش اعلام کرد: اکوسیستمهای پیچیده آمریکای جنوبی که هزاران سال قدمت دارند، اکنون به خاطر کشت سویا آسیب های سختی به این زیستگاهها وارد شده، آسیب هایی که به نظر نمی رسد در آینده نیز قابل جبران باشد. از طرفی سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، در گزارش چشمانداز ده ساله ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ پیشبینی کرده که برای تامین سویای مورد نیاز جهان، حداقل هفت میلیون هکتار زمین کشاورزی جدید، باید به زیر کشت سویا برود تا فقط خوراک دام های مورد نیاز جهان تأمین شود، یعنی سطحی در حدود دو برابر مساحت کشور سوئیس.
فائو می گوید، کشت صنعتی سویا به مقادیر زیادی آهک برای خنثی کردن اسید و همچنین کودهای شیمیایی، آفت کش ها و علف کش ها نیاز دارد. در نتیجه کشت سویا کیفیت آب ها را پایین می آورد و منابع آب های جاری و زیر زمینی را آلوده میکند و برای آب شرب جوامع روستایی اطراف مزارع، مشکلات بهداشتی ایجاد می نماید. بعلاوه مواد سمی حاصل از تولید سویا، جنگل ها را آلوده و رودخانه ها را مسموم می کند، حیات وحش را از بین می برد و باعث نقص مادرزادی در نوزادان می شود. در واقع مزارع عظیم کشت سویا، در حال بلعیدن زیستگاهها و گونههای گیاهی بومی و ساکنان محلی هستند.
اتفاقاً جایگزین کردن پروتئین سویا با پروتئین های حیوانی می تواند کلید حل مشکل جنگل زدایی باشد. اگر مردم جهان بتوانند به جای استفاده از پروتئین حیوانی، مستقیماً مواد غذایی مورد احتیاج خود را از سویا تامین کنند، در نتیجه با کاهش مصرف گوشت و لبنیات، از نیاز کشت سویا به شدت کاسته خواهد شد و جنگل زدایی نیز تا ۹۴ درصد کمتر خواهد شد.
یک دیدگاه بنویسید