چاپ پول توسط دولت ها، در گذشته کار مشکلی بود و هزینه زیادی داشت، چون نیاز به کاغذ مخصوص، مرکب اختصاصی، دستگاه های مدرن چاپ و چاپچی های متبحر داشت. در سال هاى اخیر این کار بسیار آسان شده و فقط می توان با اضافه کردن یک صفر در یک کامپیوتر، حجم نقدینگی را بلافاصله ۱۰ برابر افزایش داد و از طریق امکانات الکترونیک، پول خلق الساعه را در اجتماع توزیع کرد. شاید همین سهولت، انگیزه ای شده تا بعضی از کشورها برای تامین نیازهای مالی خود، به صورت انفجاری به افزایش نقدینگی روی آورده اند.
کشور ما از جمله کشورهایی است که رشد نقدینگی بالایی دارد. به عنوان مثال رشد نقدینگی در فاصله سال ۹۷ تا ۹۸ در حدود ۳۱ درصد بود که از ۱/۸۸۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۷، به رقم ۱/۹۸۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ افزایش یافت. در حال حاضر نیز هر روز ١٠٠٠ میلیارد تومان پول جدید وارد چرخه اقتصاد کشور می شود و حجم نقدینگی را به رقم ۲/۶۲۵ هزار میلیارد تومان رسانده. اقتصاددانان در سال های اخیر بارها برای کنترل رشد لجام گسیخته نقدینگى، به دولت تذکر داده اند. این روند اگر با همین آهنگ ادامه پیدا کند، در آینده نزدیک حجم نقدینگى از رقم ۳/۰۰۰ هزار میلیارد تومان نیز فراتر خواهد رفت. برای درک بهتر میزان افزایش بد نیست بدانید، در سال ۱۳۵۸ کل اسکناس موجود در کشور، فقط ۲/۷۰۰ میلیارد تومان بوده.
دولت ها به دو دلیل حجم نقدینگی را افزایش می دهند. یکی به دلیل بالا رفتن درآمد ارزی و نیاز به تبدیل آن به پول ملی و دیگری به دلیل کسری بودجه و نیاز به نقدینگی بیشتر. بالاترین آمار رشد نقدینگی در ۵۰ سال اخیر، یکبار در سال١٣۵٣ با نرخ ۵٧ درصد و دیگری در سال ١٣٨۵ با نرخ ٣٩ درصد، اتفاق افتاد. هر دو مورد به دلیل بالا رفتن قیمت نفت و تبدیل ارز به پول ملی بود. یک نمونه از ارتباط کسری بودجه با افزایش نقدینگی نیز در سال جاری اتفاق افتاد. امسال کسری بودجه حدود ۴۰ میلیارد دلار برآورد می شود و افزایش نقدینگی تاکنون حدود ۲۸ درصد است.
در این زمان که دولت به دلایل مختلف، از جمله تحریم ها و عدم امکان فروش نفت، دچار کمبود بودجه شده، ممکن است این سوال در ذهن بعضی از افراد و حتی مسئولین مطرح شود که چه اشکالی دارد کمبود بودجه، لااقل تا مدتی از طریق چاپ اسکناس و افزایش نقدینگی تامین شود. فرض کنیم تعدادی اتومبیل در کشور وجود دارد، ناگهان نقدینگی به مقدار زیادی افزایش پیدا کند. بسیار طبیعی است که طبق قانون عرضه و تقاضا و نیاز مردم به حفظ ارزش پول، درخواست برای خرید اتومبیل بالا می رود و چون موجودی محدود است، قیمت آن افزایش پیدا خواهد کرد. یعنی قیمت اتومبیل دچار تورم خواهد شد. تورم از آثار اجتناب ناپذیر رشد نقدینگی است که به جز آسیب های اجتماعی و اقتصاد، باعث افزایش فاصله طبقاتی در جامعه نیز می گردد. مقابله با تورم و اجتناب از افزایش نقدینگی، راهکار های بسیار متنوعی داردکه موثرترین و پایدارترین آن مصداق شعر معروف سعدی است که می گوید (چو دخلت نیست خرج آهسته تر کن).
از تورم اقتصادی خطرناک تر خطر تورم مصرف آب است، چون پول را می شود چاپ کرد ولی آب قابلیت چاپ را ندارد. متاسفانه روز به روز مصرف آب کل کشور، در حال افزایش است. به گفته مدیر عامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، میزان مصرف آب از ابتدای سال جاری، نسبت به سال گذشته ۱۱ درصد افزایش یافته. مجلس نیز گزارش می دهد: میزان مصرف آب شرب کل کشور در هفته اول فروردینماه در حدود ۱۴۵ میلیون متر مکعب بوده که نسبت به زمان مشابه در سال قبل، در بعضی از نقاط تا ۴۰ درصد افزایش داشته. اصولاَ میزان آب تجدید پذیر کشور همواره مقدار ثابتی در حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب در سال است. در سال های اخیر، مصرف سرانه به دلیل افزایش جمعیت و تغییر شیوه زندگی و استفاده متنوع تر از آب، به صورت تصاعدی افزایش یافته و اکنون به هر نفر سالیانه فقط ۱۴۰۰ متر مکعب آب می رسد. طبق استاندارد های بین المللی مرز بحران آب ۱۰۰۰ متر مکعب برای هر نفر است که دیگر به آن خیلی نزدیک شده ایم.
در سال های اخیر مسئولان برای جبران کمبود آب، به جای کنترل مصرف، همواره نقدینگی کاذب آب را افزایش داده اند. ساخت حدود ۶۵۰ سد که حجم مخازن آن بیشتر از آب قابل استحصال کشور است. حفر۸۰۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز که یک سوم ذخایر استاتیک آب زیرزمینی را تخلیه کرده. تبدیل چاه های معمولی به عمیق و نیمه عمیق، ساخت هزاران کیلومتر کانال و خطوط انتقال آب، فروش برق ارزان به پمپ های آب، از جمله روش هایی است که فقط در خدمت افزایش نقدینگی ناپایدار آب بوده. اگر بخواهیم فکری برای کنترل تورم مصرف آب بکنیم، راه حل درست مانند تورم اقتصادی، تبعیت کردن از شعر سعدی است. چرا باید مصرف سرانه کشور ما ۲۰۰ لیتر در روز باشد، در صورتی که ساحل نشینان رودخانه های راین و دانوب در آلمان روزی ۱۲۰ لیتر آب مصرف می کنند؟ چرا باید راندمان آب در بخش کشاورزی ایران ۲۲ درصد بیشتر از متوسط راندمان جهانی باشد؟ چرا پساب کارخانه های صنعتی به جای بازیافت و استفاده مجدد، به رودخانه ها ریخته می شود و باعث آلودگی سایر آب ها می گردد؟ هرچقدر نقدینگی آب افزایش پیدا کند و با قیمت در حد مجانی توزیع گردد، فقط باعث از بین رفتن فرهنگ مصرف بهینه آب، عدم استفاده از شیوه ها و وسایل کاهنده مصرف، در نتیجه بالا رفتن بی رویه مصرف آب خواهد شد. کاهش مصرف سرانه با روش های علمی و به دور از احساسی گرایی، موثرترین و بهترین راهکار کنترل مصرف بی رویه و دور ماندن از بحران آب است.
شهریار بدیعی
یک دیدگاه بنویسید