در اولین دقیقه بامداد ۲۴ آبان ۱۳۹۸، بدون اطلاع رسانی قبلی، ناگهان قیمت بنزین سه برابر شد. البته برای هر اتومبیل ماهیانه ۶۰ لیتر بنزین به قیمت ۱/۵ برابر نیز در نظر گرفته شد. افزایش قیمت ۵۰ الی ۲۰۰ درصدی، عکس العمل های اجتماعی وسیعی در پی داشت که با توجه به سوابق تاریخی تغییر قیمت بنزین، پیش بینی آن کار سختی نبود. هر چند مجلس و هیئت دولت، از زمان و نحوه این تغییر قیمت ناگهانی، اعلام بی خبری کردند.
رئیس جمهور در روز بعد گفت: “با اینکه دولت مشکلات مالی دارد، اما هیچ کس تصور نکند چون شرایط اقتصادی دولت سخت بود، دست به این اقدام زد. ما افزایش درآمد حاصل از بنزین را بین اقشار جامعه که در فشار اقتصادی هستند توزیع خواهیم کرد”. سوالی که باقی می ماند این است که اگر هدف دولت، صیانت از سرمایه های ملی و کمک به اقشار آسیب پذیر اجتماع بود، پس چرا بعد از یک تعلل طولانی و در نهایت با چنین عجله ای قیمت بنزین را افزایش داد؟
در اردیبهشت سال ۱۳۹۷، پس از خارج شدن آمریکا از برجام و اعمال تحریم های همهجانبه، امکان واردات بنزین برای ایران بسیار سخت شد. از آن تاریخ به بعد اگر شرکت های خارجی به ایران بنزین صادر مینموند، امکان داشت مورد مجازات قرار گیرند. در نتیجه واردات بسیار محدود شد و بار تامین بنزین، یکسره بر دوش پالایشگاه های داخلی افتاد که ظرفیتی محدود و مشخص دارند. از آن زمان پالایشگاه ها برای پاسخگویی به نیاز اجتماع، حتی با زیرپا گذاشتن کیفیت، با تمام قدرت بنزین تولید کردند تا کمبودی احساس نشود.
از طرفی مصرف بنزین چندین سال بود که به دلایل مختلف مرتباً افزایش پیدا می کرد. در اول فروردین سال ۹۸، مصرف کل کشور به رکورد ۱۳۵ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر در روز رسید. در صورتی که حداکثر ظرفیت تولید پالایشگاه های ایران، در مجموع ۱۱۲ میلیون لیتر در روز است، یعنی روزانه ۲۳ میلیون لیتر بنزین از ذخایر استراتژیک کشور برداشت می شد. لابد بعضی از مسئولان امیدوار بودند که پس از تمام شدن تعطیلات نوروز، مصرف متعادل شود که نشد و مصرف لجام گسیخته در ماه های بعد نیز ادامه پیدا کرد. در آخرین روز تیر سال ۱۳۹۸ مصرف به ۱۲۱ میلیون لیتر در روز رسید که باز هم فراتر از میزان تولید بود.
تا اینکه در اواخر آبان ۹۸ مدیر برنامه ریزی شرکت پخش فرآوردههای نفتی اعلام کرد: “اگر روند مصرف بنزین با شتاب فعلی ادامه پیدا کند، در آینده نزدیک یا باید پالایشگاههای جدیدی بسازیم یا نیازمند واردات بنزین خواهیم شد”. واردات بنزین تقریباً غیر ممکن بود و ساختن پالایشگاه نیز چند سال وقت لازم داشت. کم کم میزان ذخایر استراتژیک، هم رو به کاهش گذاشت و به مراحل خطرناکی رسید و دیگر چاره ای جز کنترل مصرف باقی نماند. مسئولان به صورت ضربتی سناریوی افزایش قیمت را انتخاب کردند، زیرا طبق معمول آنقدر زمان مفید تلف شده بود که دیگر وارد وقت اضافه شده بودند. لذا دولت برای کاستن سریع از مصرف، بدون اطلاع رسانی، قیمت بنزین را افزایش چشمگیر داد و شد آنچه که نباید می شد.
ظاهراً ما یک اجتماع مصرف زده هستیم. کشور ما در مصرف انرژی مقام اول جهان را دارد. مردم ما بیش از ۲/۵ برابر میانگین جهانی انرژی مصرف میکنند. این مقدار مصرف، سالی ۷۰ میلیارد دلار یارانه نیاز دارد. یعنی اگر قرار بود ایران هم مانند اکثر کشورها، انرژی مورد نیاز خود را خریداری کند، باید سالیانه ۷۰ میلیارد دلار پرداخت می کرد، که سرانه آن می شود سالی ۱۴ میلیون تومان. مصرف سرانه آب شرب نیز ۲ برابر متوسط جهانی است. مثلاً یک ایرانی نسبت به یک فرد آلمانی که میانگین بارش سالیانه کشورش تقریباً ۳ برابر کشور ما است، دو برابر بیشتر آب مصرف می کند.
در سال های اخیر آب، برق و گاز نیز مانند بنزین از نظر تولید همواره در محدوده خطر قرار دارد و هر لحظه بیم آن می رود که مصرف از تولید و توزیع سبقت بگیرد. با بروز همه گیری ویروس کرونا و اعلام قرنطینه و تعطیلی عمومی، فشار تا حدودی از روی مصرف گاز و برق برداشته شد. ولی مصرف آب نه تنها کاهش پیدا نکرد، بلکه روزانه ۸۰۰ هزار متر مکعب افزایش یافت، چون مردم برای پرهیز از ویروس کرونا، مجبور هستند نظافت را بیشتر رعایت کنند و دست و صورت خود را مکرراً بشویند.
چند روز پیش مدیرعامل آبفای تهران اعلام کرد: “مصرف آب شرب تهران به حدود ۳ میلیون متر مکعب در روز رسیده که در تاریخ مصرف آب بیسابقه است”. آب خام برای اینکه بتواند قابل شرب شود، باید مراحل مختلفی را در تصفیه خانه پشت سر بگذارد. تهران ۵ تصفیه خانه دارد که توان تولید آنها در مجموع ۲/۵ میلیون متر مکعب در روز است. حالا این سوال حیاتی پیش می آید که ۵۰۰ هزار مترمکعب کسری آب، باید از کجا تامین شود؟ به زودی فصل گرما شروع می شود و مصرف از این هم بیشتر خواهد شد. شاید مردم و بعضی از مسئولین فکر کنند، با توجه به بارش های نسبتاً مناسب امسال و سال قبل، فعلاً مشکل حادی در مورد تامین آب نخواهیم داشت.
آب شرب برای انجام مراحل کلرزنی، هوادهی، سختی گیری، ته نشینی، زلال سازی و چندین مرحله دیگر، حداقل به ۸ ساعت زمان نیاز دارد. یکی از روش های افزایش تولید برای جلوگیری از قطع آب، افزایش سرعت عملیات تصفیه خانه ها است. البته این کار برای اینکه به کیفیت آب لطمه نخورد، محدودیت هایی دارد و نمی شود از یک حدی سرعت را بیشتر کرد. اگر هرچه زودتر جلو مصرف بی رویه گرفته نشود، حتماً مشکل تصفیه و توزیع پیدا خواهیم کرد، تا آنجا که ممکن است منجر به قطع و جیره بندی آب شود. حالا که به دلیل شیوع ویروس کرونا، نیاز به آب حیاتی تر از گذشته شده و تحمل قطعی آب، لااقل از نظر روانی غیر ممکن به نظر می آید، بهتر است با کاهش مصرف آب، فشار را از روی تصفیه خانه ها برداریم و علاج واقعه را قبل از وقوع بکنیم.
شهریار بدیعی
بسیار عالی ،مثل همیشه