این روزها بحث تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی خیلی رایج است و هر روز اخبار فراوانی از سیل، گرما، طوفان، خشکسالی، افزایش سطح دریاها و کمبود بارش باران، از اکثر نقاط جهان به گوش می رسد. در چنین شرایطی، بد نیست تا اطلاعات خود را درباره تغییرات اقلیمی افزایش دهیم. برای درک بهتر عبارت تغییرات اقلیمی، بهتر است ابتدا فرق بین «آب و هوا» و «اقلیم» را بدانیم. آب و هوا به شرایطی گفته می شود که در چند روز آینده، احتمال دارد در منطقه ای اتفاق بیفتد و معمولاً اداره های هواشناسی آن را پیش بینی می کنند. اما برای توصیف شرایط آب و هوایی متداول و تکرار شونده یک منطقه از اصطلاح «اقلیم» استفاده می‌شود. مثلاً می گویند اقلیم یک منطقه گرم یا سرد، پر باران یا خشک است. به عنوان مثال اقلیم یک منطقه جنگلی، حتماً بارانی و مرطوب است تا بتواند درختان جنگل را حفظ کند. ولی اگر تغییرات اقلیم اتفاق بیفتد و برای مدتی طولانی باران به اندازه کافی نبارد، آن منطقه جنگلی دیر یا زود درخت های خود را از دست خواهد داد.

هرگونه دگرگونی که در الگوهای آب و هوایی یک منطقه بوجود آید که الگوی قدیمی را تغییر دهد، به عنوان تغییرات اقلیمی شناخته می شود.‌ مثلاً اگر نواحی قطبی برای چندین سال متوالی گرم شوند، یا در انگلستان در یک بازه زمانی طولانی باران کم ببارد، تغییر اقلیمی اتفاق خواهد افتاد.

اگر بخواهیم دلایل تغییرات اقلیمی را بدانیم، موضوع کمی فنی می شود. اتمسفر زمین پر از انواع گازها است، ٩٩‌ درصد گاز اتمسفر از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده ‏که این دو گاز حرارت خورشید را جذب نمی‌کنند، بلکه آن را به خارج از اتمسفر منعکس ‏می‌نمایند. ولی یک درصد از ‏گاز‌های اتمسفر دی‌اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن هستند که به آنها گازهای گلخانه ای گفته می شود. این گازها، حرارت و انرژی خورشیدی را جذب می‌کنند و گرما را در جو زمین محبوس می نمایند. البته اگر گازهای گلخانه‌ای وجود نداشته باشد، دمای سطح زمین به‌طور میانگین به ١٨- درجه ‏سانتیگراد می رسد. پس میزان مناسبی از گازهای گلخانه ای برای بقای حیات در کره زمین لازم است.

با آغاز انقلاب صنعتی در ۲۵۰ سال قبل، به دلیل افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و رواج تکنیک‌های مدرن کشاورزی، غلظت گاز‌های گلخانه ای در اتمسفر زمین افزایش یافت. در نتیجه گرمای بیشتری جذب شد و محیط اطراف زمین را گرم تر کرد، تا جایی که اکنون گرما به سطح خطرناکی رسیده است. طبق تحقیقی که در‌سال ٢٠١٣ از سوی سازمان ملل صورت گرفت، غلظت دی‌اکسید کربن از زمان انقلاب صنعتی،۴٠‌ درصد افزایش پیدا کرده و باعث افزایش ۱/۲ درجه‌ای دمای زمین شده است. در‌سال ٢٠١٨، تحقیقی از سوی هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی «‏IPCC‏» منتشر شد که عواقب افزایش ۰/۳ درجه و رسیدن به ۱/۵ درجه را تشریح می کرد. این عواقب شامل شرایط آب و هوایی خشن تر، افزایش ‏سطح آب دریاها، از بین رفتن اکوسیستم‌های ساحلی، از بین رفتن گونه‌های گیاهی، مهاجرت بخش بزرگی از جمعیت جهان و ضرر‌های اقتصادی ‏شدید بین المللی می باشد. سازمان ملل نیز در همان سال هشدار داد که اگر اقدامات لازم و فوری برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه ای انجام نگیرد، ممکن است دمای زمین تا پایان قرن حاضر، حتی تا ٣ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند و شرایط خیلی سخت‌تر شود. در چنین شرایطی بسیاری از شهر‌های ساحلی به ‏زیر آب خواهند رفت و چند میلیارد نفر به خاطر افزایش سطح آب اقیانوس‌ها و یا خشکسالی مجبور به مهاجرت در سطح جهان خواهند شد و بسیاری از ‏گونه‌های گیاهی و حیوانی، چون نمی توانند خود را با شرایط دمایی جدید هماهنگ کنند، منقرض خواهند شد. حالا سوالی که باقی می ماند این است که آیا امکان جلوگیری از تغییرات اقلیمی وجود دارد؟ ظاهراً هنوز دریچه امیدواری بسته نشده و بشر می تواند با تمهیداتی، جلو تغییرات اقلیم را بگیرد و یا تاثیرات آن را محدود کند.

در‌سال ٢٠١۵ زمانی که خطر تغییرات اقلیمی برای اکثر کشورهای جهان آشکار شد، کنفرانسی در پاریس و تحت مدیریت سازمان ملل متحد، برگزار گردید. نمایندگان ١٩۵ کشور جهان در این کنفرانس حضور داشتند. آنها به اتفاق آراء قبول کردند که تولید دی‌اکسید کربن را تا سال ۲۰۵۰ به نصف و تا پایان قرن ۲۱ به صفر برسانند. هدف بزرگی که برای رسیدن به آن تمام مردم جهان باید رفتار خود را در زمینه مصرف انرژی، رژیم غذایی، شیوه استفاده از وسایل حمل و نقل، راه های گرم کردن و سرد کردن محل کار و زندگی، شیوه تولیدات صنعتی و کشاورزی و ده ها مورد دیگر، به کلی تغییر بدهند.

اینگونه تصمیمات علاوه بر عزم جهانی، نیاز به هزینه های سنگینی دارد. در حال حاضر نه تنها دولت ها، بلکه اکثر مردم جهان مایل به پرداخت چنین هزینه ای نیستند و نمی خواهند بخشی از رفاه کاذبی که به دلیل استفاده غیر پایدار از منابع طبیعی بدست آورده اند را از دست بدهند. در همین راستا مردم آمریکا در سال ۲۰۱۷، دونالد ترامپ را که منکر تغییرات اقلیمی و گرمایش جهان بود برای ریاست جمهوری انتخاب کردند. او هم به عنوان اولین اقدام، از پیمان پاریس خارج شد. سپس همه گیری بیماری کرونا پیش آمد و قطعنامه حرکت به طرف صفر مطلق کربن، به دست فراموشی سپرده شد. حالا با شرایطی که در سال جاری در اکثر نقاط جهان و به خصوص در قاره سبز اروپا اتفاق افتاده، شاید بتوان به یک حرکت بین المللی برای کاهش گازهای گلخانه ای امیدوار بود.