امپراتوری روم که دوران اقتدارش ۵ قرن طول کشید، از حدود سال ۲۷ قبل از میلاد تا سال ۴۷۶ بعد از میلاد بر اروپا و شمال آفریقا و غرب آسیا حکم رانی کرد. مساحت این امپراتوری در وسیع ترین حالت ۵ میلیون کیلومتر مربع بود و جمعیت آن ظرف ۵۰۰ سال از ۶۰ میلیون نفر به ۹۰ میلیون نفر افزایش یافت. اکثر دوران امپراتوری روم در رونق اقتصادی بی‌سابقه‌ای طی شد. رومیان ثروتمند، دارای زمین های بزرگ، بردگان، دام و طلا بودند و در خانه های زیبا که بر روی تپه ها ساخته شده بود و اثاثیه مجلل داشت، زندگی می کردند. در آن دوران ثروتمندان را از روی لباس های گران قیمت و جواهراتشان به راحتی می شد تشخیص داد. آنها خدمتکاران و بردگانی داشتند که مرتباً سعی می کردند خواسته هایشان را برآورده کنند.

امپراتوری روم طبقه متوسط نداشت، طبقه ثروتمند هم تنها ۱/۵ یک درصد از کل جمعیت را تشکیل می داد، بقیه رومی ها در تنگدستی و گرسنگی زندگی می کردند.آنها به خاطر فقر بهداشت و غذا و انجام کارهای سخت بدنی، طول عمر کوتاهی داشتند و مشهور است که رومیان باستان از دیدن یک فرد ۵۰ ساله متعجب می شدند. البته این شرایط در بقیه نقاط آن روز جهان نیز کم و بیش در جریان بود و به جز اکثریت فقرا و اقلیت کوچک اغنیا، طبقه دیگری به عنوان طبقه متوسط در جهان وجود نداشت.

از قرن ۱۱ میلادی با پیشرفت دریانوردی، تجارت در اروپا رونق گرفت. چند شهر ایتالیا از جمله ناپل، جنوا و ونیز، با داد و ستد کالاهای فلزی و چرمی و انواع پارچه، سرآمد شهرهای اروپا در تجارت، بانکداری و صنعت شدند. با گسترش تجارت در این شهرها، قشر جدیدی از شهرنشینان مرفه که به کار بازرگانی، بانکداری و صنعت مشغول بودند، پدیدآمدند که بورژوا یعنی شهرنشین نامیده ‌شدند. بورژوا‌ها نسبت به اشراف و فئودال‌ها، نگرش و عقاید متفاوتی داشتند.آنها برای علم، فرهنگ و هنر اهمیت و ارزش قائل بودند و در ترویج آن می‌کوشیدند. در قرن ۱۵ میلادی، این طبقه جدید اجتماعی که به دلیل رفاه، از باورهای خرافی شان کاسته شده بود، دوران نوزایی یا رنسانس را پایه گذاری کردند. سمبل این دوران اختراع ماشین چاپ بود که توانست انتقال علم و فرهنگ و هنر را ارزان و آسان کند و از انحصار اشراف و ثروتمندان خارج و در اختیار عموم مردم قرار دهد.

۳۰۰ سال پس از ظهور رنسانس یعنی در نیمه قرن ۱۸ میلادی، تحول اجتماعی دیگری در اروپا رخ داد که انقلاب صنعتی نام گرفت. نقطه آغاز این انقلاب، اختراع ماشین بخار بود. این اختراع کارهای سخت و سنگین را از انسان گرفت و تحویل ماشین داد. در طی دو قرن پس از آغاز انقلاب صنعتی، اختراعات و اکتشافات فراوانی در جهان روی داد که چهره زندگی بشر را بکلی تغییر داد. اختراعاتی کلیدی مانند ماشین ریسندگی، دینامیت، تلگراف، قطار، لامپ روشنایی، موتور الکتریکی، تلفن، رادیو، عکاسی، اتومبیل، هواپیما، تلویزیون، ماشین تحریر، همچنین اکتشافاتی مانند پنیسیلین، انواع واکسن و داروی بیهوشی. در سایه این دست آوردها، ضیافت بزرگ و رنگینی برای نسل بشر تدارک دیده شد. در این ضیافت وسایل آسایش و رفاه از انحصار اعیان و اشراف خارج شد و کم کم در اختیار تمام مردم جهان قرار گرفت. در پناه این رفاه طبقه متوسطی رشد کرد که تعداد افراد آن به سرعت رو به گسترش گذاشت.

در آغاز انقلاب صنعتی، جمعیت جهان در حدود یک میلیارد نفر بود. در چند روز گذشته هشت میلیاردمین انسان جهان به دنیا آمد و جمعیت جهان را ۸  برابر کرد. به لطف انقلاب صنعتی، اکنون ۸۶ درصد از این جمعیت باسواد هستند. لااقل ۷/۵ میلیار نفر از این جمعیت به روشنایی برق دسترسی دارند. تعداد یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون اتومبیل در جهان مشغول حرکت هستند. ۶/۸ میلیارد نفر از مردم جهان از موبایل استفاده می کنند و ۶۰ درصد به اینترنت وصل هستند.

در طول این دویست سال، امکانات فراوانی بدست طبقه متوسط و تحصیل کرده ساخته و در اختیار بشریت قرار گرفت. امکاناتی که تولید و کار کردن آنها احتیاج به حجم زیادی از سوخت داشت. سوختی که مقدار زیادی کربن تولید کرد و باعث گرمایش جهانی شد. از ابتدای انقلاب صنعتی تاکنون بر دمای متوسط جهان ۱/۲ درجه سانتی گراد افزوده شده. از این مقدار ۰/۷ درجه آن فقط در بیست سال اخیر اضافه شده و موجب تغییرات آب وهوایی سهمگینی شده. چندانکه ۸ سال گذشته، گرم ترین سال های ثبت شده در تاریخ جهان است. حالا ظاهراً ضیافت به پایان رسیده و اگر انقلاب دیگری در جهت حفظ دمای کره زمین اتفاق نیفتد، نه از تاک نشان می ماند و نه از تاکنشان.

در دو قرن اخیر علاوه بر اینکه جمعیت جهان ۸ برابر اضافه شده، امید به زندگی هم از ۵۰ سال به ۷۵ سال رسیده. اختراع وسایل رفاهی و تفریحی جدید که با آب سر و کار دارند و گسترش بهداشت فردی، باعث شده که مصرف سرانه آب شرب از ۷۰ لیتر درآغاز قرن۲۰ میلادی، اکنون به ۲۵۰ لیتر برسد. میانگین جهانی برداشت آب شیرین برای کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی که در سال ۱۹۰۰ میلادی ۵۰۰ میلیارد مترمکعب بود، اکنون به ۴/۵ تریلیون مترمکعب رسیده، یعنی ۹ برابر شده.گرمایش جهانی نیز در این میان، نظم چرخه آب در طبیعت را بهم زده. بارش برف که برای تامین پایدار آب نقشی استراتژیک دارد، در سال های اخیر کاهش پیدا کرده و باران های سیل آسا که بعد از تخریب، به سرعت از دسترس خارج می شوند و به اقیانوس ها می ریزند، افزایش داشته.

اگر راهی را که طی دو قرن گذشته طی کرده ایم، در ۳۰ سال آینده به سرعت تصحیح نکنیم، یعنی افزایش جمعیت را کنترل نکنیم، مصرف سرانه آب را پائین نیاوریم، انتشار کربن و سایرگازهای گلخانه ای را به صفر نرسانیم و تمام انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر و پاک مانند انرژی خورشید و نیروی باد و امواج اقیانوس تامین نکنیم، فاجعه بدون چون و چرا از راه خواهد رسید. فاجعه ای که هم اکنون نیز چنگ و دندان خود را به بشریت نشان داده است. حالا دیگر باید باور کنیم که ضیافت تمام شده.

شهریار بدیعی