امروزه با گسترش اینترنت و توسعه انواع ابزارهای ارتباطی و شبکه های اجتماعی، گسترش اطلاعات بسیار سرعت گرفته. اما کارشناسان فضای مجازی معتقدند، شبکه‌های اجتماعی نقش چشمگیری در ترویج عقاید پوچ و استناد به مطالب غیرعلمی بازی می کنند و باعث گسترش انفجاری شبه علم شده اند. شبه علم که دور آن را تنها هاله ای از حقیقت احاطه کرده، در برابر دانش واقعی قرار دارد و تبدیل به معضلی شده که مردم را از واقعیات عینی و علمی دور نگاه می دارد و به سوی خرافات و باورهای غیرمنطقی می کشاند. در چنین شرایطی، شناساندن شبه علم و شناخت روش های تمایز آن از علم واقعی، ضروری به نظر می رسد.
علم مجموعه ای از آگاهی های قابل اتکا است که از لحاظ منطقی و عقلانی، قابل توضیح هستند. یک تجربه علمی باید قابل راستی آزمایی و تکرار پذیر باشد و بتوان آن را با پیشرفت تصحیح یا ابطال کرد. اما شبه علم، نوعی خرافه مدرن است که خود را در قالب علم جا می زند و جزمی است. مباحثی نظیر شخصیت شناسی بر اساس ماه تولد، کف بینی، چاکراهای بدن، انرژی درمانی، سنگ درمانی، هومیوپاتی، عرفان کوانتومی و بسیاری از موارد دیگر، به عنوان شبه علم شناخته می شوند چون خصوصیات علم را ندارند.
شبه علم ۷ خصوصیت بارز دارد که از طریق آنها می توانید آن را از علم واقعی تشخیص دهید.
۱- حرکت معکوس: علم در مسیر حرکت خود، گام به گام پیش می‌رود و پس از جمع‌آوری مشاهدات و شکل گرفتن فرضیه ها و انجام آزمون‌های مختلف، در نهایت به یک نظریه می‌رسد. شبه علم دقیقاً مسیر را معکوس طی می‌کند. یعنی ابتدا یک نظریه دلخواه را مطرح می‌کند، سپس برای ثابت کردن آن، یا دلایل و مدارک نامربوط پیدا می کند و حتی برای نظریه خود، دلیل و مدرک جعلی می تراشد.
۲- استناد به تجربیات شخصی: یک فرضیه علمی هزاران بار به وسیله انواع آزمایش، راستی آزمایی می شود و بر اساس آمار، دقت آن اندازه گیری می شود، چون علم متکی بر آزمایش و آمار است. ولی شبه علم تمایل آشکاری به استناد به شواهد و مدارک معتبر ندارد و انواع و اقسام روایات و تجربه‌های شخصی بی ارزش را مطرح می کند.
۳- ترس شدید از چالش: برخلاف مباحث علمی که نظریه هایش پیوسته در حال آزمون است و دانشمندان از هرگونه تلاشی برای به چالش کشیدن و رد نظریه علمی استقبال می‌کنند، در شبه علم به هیچ‌عنوان اثری از میل به چالش و بررسی دیده نمی‌شود. درحقیقت مدعیان شبه علم پیوسته سعی در یافتن شواهد تائید‌کننده برای اثبات نظریه خود هستند و هر چیزی که اندکی ادعای آنها را با چالش مواجه کند، نادیده می‌گیرند و بدون اعلام دلیل منطقی، نفی می کنند.
۴- اعتماد به نفس کاذب: علم همه چیز را نسبی مطرح می کند و همیشه شرایط زمان و مکان را در نظر می گیرد. در واقع علم بسیار محتاط است و همواره خود را کمتر از چیزی که هست نشان می‌دهد. اما شبه علم چون اعتماد به نفس کاذب دارد، همیشه ادعاهای خود را به صورت صد در صدی مطرح می‌کند. در نتیجه معمولاً به سرعت خود را به نمایش می گذارد و توجه ها را جلب می کند، ولی کم کم محو و کم رنگ می شود.
۵- کم ارزش جلوه دادن تحصیلات کلاسیک: هیچ علمی بصورت سینه به سینه و پنهانی به کسی منتقل نمی‌شود، بلکه کسب علم فرآیندی است که نیازمند زحمت و تلاش بسیار است. به همین دلیل علم همواره خود را مدیون و وابسته به اساتید و تحصیلات کلاسیک می داند و به دانش سرتاسر جهان و همه قومیت ها احساس نیاز می کند. ولی شبه علم معمولاً با ادعای برخورداری از دانش‌های خودآموخته و قومی قبیله ای و مجهز بودن به علومی که سینه به سینه انتقال پیدا کرده، همواره سعی در کم ارزش جلوه دادن فضیلت تحصیلات کلاسیک دارد.
۶- استفاده نابجا از اصطلاحات علمی: علم پهنه گسترده ای است که برای بیان دقیق مقصود، از اصطلاحات علمی خاص در محل های مناسب استفاده می کند. یکی از شگردهای مروجان شبه علم برای نشان دادن حقانیت خود، استفاده از عبارات علمی در مکان‌های نامناسب است. معمولاً در مباحث شبه علمی برای اینکه معتبر به نظر برسد از واژه هایی مانندکوانتوم، فرکانس، اتم یا سایر لغات علمی، در محلی کاملاً بی ربط استفاده می شود. شنونده ناآگاه هم ممکن است با دیدن همین واژه‌های علمی که معنی آن را به درستی نمی داند، دچار این باور غلط شود که حتماً گوینده از بار علمی لازم برخوردار است و ادعایش صحیح است!
۷- در جا زدن و پیشرفت نکردن: علم پویا است و در تمامی شاخه‌ها، مرتباً شاهد پیشرفت و تغییرات بنیادین آن هستیم. علم چیزی را کشف و اختراع می کند و بعد از مدتی، خودش آن را تصحیح و نفی می کند و چیز جدیدتری ارائه می نماید. در صورتی که شبه علم راکد و ایستا است و در طول زمان هیچ پیشرفت و تغییری نمی کند.
اگر به ادعایی برخوردید که برای یک مساله پیچیده، راه‌حلی بسیار ساده انگارانه و سریع مطرح می‌کند و ادعای مطلق بودن دارد و هیچ بحث و انتقادی را نمی‌پذیرد و لغات علمی را نابجا استفاده می کند، باید بدانید به احتمال زیاد با یک مبحث شبه علمی طرف هستید!
عالی بود