سرمقاله ماهنامه شماره 167

چین یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری است. حکومت این کشور تا اواخر قرن ۱۹ میلادی با سیستم فئودالی اداره می شد و اختلاف طبقاتی بسیار هولناکی در آن برقرار بود. از اواخر قرن ۱۸ میلادی، نظریات سوسیالیستی جهت کاستن از زجر مردم فرو دست، در بین روشنفکران چینی پا گرفت. هم زمان با سقوط حکومت تزاری در روسیه و پیروزی سوسیالیست های روس، در سال ۱۹۲۱ میلادی حزب کمونیست چین نیز تأسیس شد. با شروع جنگ دوم جهانی، کشور ژاپن که همسایه دریایی چین محسوب می شود، به نفع آلمان هیتلری وارد جبهه متحدین شد. چین نیز از ترس قدرت گرفتن ژاپن، مجبور شد به نفع متفقین وارد جنگ شود. در طول جنگ دوم جهانی، چین به دلیل فقر مادی و نداشتن ابزار جنگی مدرن، با نیروی زمینی فراوان خود در جنگ شرکت کرد و به روایتی ۲۰ میلیون کشته داد.

یکسال پس از پایان جنگ جهانی دوم، حزب کمونیست چین به عنوان یکی از برندگان جنگ و با رهبری مائوتسه دونگ و حمایت شوروی، توانست جمهوری سوسیالیستی خلق چین را پایه گذاری کند. پس از روی کار آمدن کمونیست ها، اقتصاد چین شاهد روند پرفراز و نشیبی شد. درگام نخست مائو، نظام فئودالیستی و سرمایه‌داری را از بین برد و تمام اقتصاد چین را ملی اعلام کرد. در زمان مائو مالکیت منابع طبیعی، تولیدکالا و محصولات کشاورزی، همچنین قیمت‌گذاری و توزیع مایحتاج مردم کاملاً در دست دولت بود. او حتی برای از بین بردن طبقات اجتماعی، پوشیدن یونیفورمی ارزان و خشن را برای همه مردم از جمله خودش و هیئت دولت اجباری کرد.

بعد از درگذشت مائو در سال ۱۹۷۶ و بعد از حدود دو سال، رهبری چین به دنگ شیائوپینگ رسید. دولت جدید هرچند از نظر سیاسی و اجتماعی سعی کرد آرمان های سوسیالیستی را حفظ کند، ولی برای مبارزه با فقر، روش های اقتصادی چین را تغییر داد و به سمت اقتصاد سرمایه داری حرکت کرد. با اجرا شدن سیاست درهای باز، اقتصاد چین در مدتی کوتاه و به گونه ای شگفت انگیز توسعه پیدا کرد، تا جایی که ظرف مدتی کمتر از چهل سال، این کشور از رتبه سی و دوم تجارت جهانی، به رتبه دوم صعود کرد و چین سوسیالیستی از نظر تعداد میلیاردرها، در مقام دوم جهان قرار گرفت.

این دست آوردهای اقتصادی که بیشتر شبیه معجزه بود، آسیب هایی هم در پی داشت. در این میان محیط زیست چین با رشد قارچ گونه صنعت و اقتصاد، آنهم در کشوری با جمعیت ۱/۴ میلیارد نفر (۱۶ برابر جمعیت ایران)، سنگین ترین هزینه را پرداخت کرد. سران حزب کمونیست، برای اینکه کشور چین به کارخانه جهان تبدیل شود، به سرعت کارگاه ها، نیروگاه ها، کارخانه ها و صنایع شیمیایی فراوانی ساختند ولی چون برنامه از پیش مدونی نداشتند، پساب صنعتی را به رودخانه ها و اقیانوس ریختند و باعث آلودگی شدید آب ها شدند. مثلاً رود زرد که با طول ۵/۵۰۰ کیلومتر مهم ترین رود چین است، طبق گزارش اداره «حفظ رودخانه زرد» در یک‌ سوم مسیر خود بقدری آلوده شده که دیگر برای کشاورزی مناسب نیست، ولی کشاورزان به ناچار از همین آب استفاده می کنند. در اثر آلودگی آب ها، اکنون یک پنجم زمین‌های قابل کشت چین با فلزات سنگینی مانندکادیوم و سرب مسموم شده است.

یکی دیگر از عوارض رشد سریع اقتصادی چین، افزایش شهرنشینی بود. شهر گوانگ ژو با ۴۱ میلیون جمعیت و شانگهای با ۲۵ میلیون و پکن با۲۰ میلیون جمعیت، از بزرگترین تجمعات بشری محسوب می شوند که فقط ظرف ۳۰ سال به این ابعاد رسیده اند. در نتیجه به دلیل کمبود زیر ساخت های دفع فاضلاب و زباله شهری، اکثر مواد آلاینده شهرها در طبیعت رها می شوند و خاک و آب های زیر زمینی را آلوده می کنند. مشکل دیگری که در شهرهای بزرگ طاقت فرسا شده، آلودگی هوا است. هم اکنون نیمی از کل عرضه ذغال‌سنگ جهان در چین مصرف می شود. از طرفی حضور ۲۰۰ نیروگاه ذغال سنگ‌سوز و ۳۰۰ میلیون خودرو و تعداد زیادی کارخانه، منجر به آلودگی شدید هوای چین شده. در سال های اخیر شهرهای بزرگ چین مانند پکن و شانگهای، مرتباً دچار مه دود می شوند و تا مرز خفگی پیش می روند. در بعضی از روزها تمرکز ذرات معلق به قطر ۵/۲ میکرون، تا ۹۰۰ میکرون بالا می رود که ۴۰ برابر سطح مجاز سازمان بهداشت جهانی است.

کشور پهن آور چین دارای زیستگاه‌های طبیعی متنوعی است که هم‌اکنون تعداد زیادی از آنها به خاطر شهر سازی و توسعه صنعتی و کشاورزی، نابود شده اند و حیات وحش این مناطق به شدت در معرض تهدید قرار گرفته است. اکنون ۵۰ درصد از حیات وحش چین در لیست جانوران و گیاهان در معرض انقراض قرار دارد. چندی پیش نخست‌وزیر چین در نشست سالانه کنگره ملی خلق گفت: “آلودگی محیط زیست بر کیفیت زندگی مردم آسیب وارد کرده و بر قلب‌های آنها سنگینی می‌کند. ما باید با تمام توان با این اتفاق مبارزه کنیم.”

وزیر امور خارجه ایران، در سفری که چندی پیش به چین داشت اعلام کرد، سند همکاری‌ ۲۵ ساله ایران و چین، از روز ۲۴ دی ماه ۱۴۰۰ وارد مرحله اجرایی می‌شود. در پی این خبر، نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز از سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در همین توافقنامه خبر داد. سابقه کشور چین نشان می دهد که این کشور در پروژه های داخلی و خارجی، معمولاً مسئله محیط زیست را در اولویت  قرار نمی دهد و در بسیاری از مواقع محیط زیست را فدای تولید و سود بیشتر می کند. همانگونه که ما ایرانی ها در ماجرای صید ماهی خلیج فارس با شیوه ترال، آن را تجربه کردیم. گواه غیر اصولی بودن این شیوه ماهی گیری که کف دریا را با مکنده های قوی جارو می کنند، سخنان فرمانده نیروی دریایی سپاه است که چندی پیش اعلام کرد، شیوه صید ترال توسط کشتی‌های چینی غیرقانونی است و این کشتی‌ها گاه تا ۷۰ تن ماهی از گونه‌های مختلف را صید می‌کنند که این امر تخلف و غیر مجاز است و به محیط زیست دریایی آسیب می رساند.

در شرایطی که محیط زیست ایران بسیار شکننده است و تحمل آسیب های بیشتر را ندارد، بهتر است مردم و مسئولان، در مفاد این قرارداد طولانی مدت و چند وجهی، تمرکز خود را بیشتر از سود و زیان مالی، بر روی سیستم های پایدار حفاظت از محیط زیست قرار دهند و تمام جوانب هر پروژه جدیدی را با نظر کارشناسان باتجربه و بی غرض محیط زیستی بررسی کنند.

شهریار بدیعی