گرم شدن زمین

کره زمین در طول حیات ۴/۵ میلیارد ساله خود بارها گرم و سرد شده و چندین بار عصر یخ بندان را تجربه کرده. اما تغییرات آب و هوایی اخیر بسیار سریعتر از رویدادهای گذشته اتفاق افتاد و کاملاً با فعالیت های بشر در رابطه است. در ده هزار سال گذشته دمای متوسط کره زمین همواره ثابت بود تا اینکه در ۱۵۰ سال اخیر، با افزایش میزان سوخت های فسیلی و گازهای گلخانه ای، دمای متوسط کره زمین به سرعت افزایش یافت. دانشمندان محاسبه کرده اند که از زمان شروع انقلاب صنعتی تا کنون، دنیا ۱/۲ گرم تر شده و این روند همچنان ادامه دارد. رسانه ها هم مرتباً از قول سیاستمداران اعلام می کنند که افزایش گرمای کره زمین نباید تا آخر قرن، از ۲ درجه بالاتر برود. این در حالی است که ایستگاه وستوک واقع در قطب جنوب با سرمای منفی ۸۹ درجه سانتی گراد به عنوان سردترین و کویر لوت با گرمای۷۰ درجه سانتی گراد به عنوان گرمترین نقطه جهان ثبت شده. یعنی گرم ترین و سردترین نقاط جهان، ۱۶۹ درجه سانتی گراد با هم اختلاف دما دارند. پس ظاهراً افزایش ۲ درجه، نمی تواند زیاد قابل توجه باشد. آیا نگرانی دانشمندان از گرم شدن کره زمین معقول است؟ چرا نرسیدن به میزان ۲ درجه، تا این حد برای سیاستمداران مهم است و اگر مثلاً به ۳ درجه برسیم چه اتفاقی خواهد افتاد؟

دمایی که ما به صورت محلی و در دوره‌های کوتاه زمانی، مثلاً در طول یک فصل تجربه می‌کنیم به دلیل ‌شب و روز و آمدن تابستان و زمستان و الگو‌های منطقه ای باد و بارش، می‌تواند نوسان های قابل توجهی داشته باشد. اما افزایش درجه حرارت متوسط جهانی موضوع کاملاً متفاوتی است. سیاره ما در طول روز مقداری از انرژی خورشید را جذب می‌کند و بخشی از آن را به فضا باز‌تاب می دهد. افزایش ۱/۲ درجه، نشانگر مقدار انرژی اضافی است که نمی تواند به فضا منکعس شود و جذب زمین و اقیانوس ها می شود. حالا اگر کالری این مقدار حرارت را ضرب در حجم هوای موجود در جو زمین بکنیم، سپس آن عدد را ضرب در ۳۶۵ روز سال کنیم، در خواهیم یافت که چه انرژی عظیمی همه ساله برگرمایش جهان اضافه می شود و هر دهم درجه آن با اهمیت است.

البته گرم شدن کره زمین به این معنی نیست که درجه حرارت در همه جا و با یک نسبت مساوی افزایش پیدا می کند. این انرژی به صورت نامتقارن، مناطق مختلف جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. بعضی از مناطق را دچار خشکسالی می کند، در بعضی از مناطق بارش برف را کاهش می دهد و در بعضی از مناطق منجر به تولید ابرهای باران زا و سیل های مرگبار می شود، چون آب اقیانوس ها را بیشتر از اندازه تبخیر می کند. حال باید بدانیم چرا از بازتاب انرژی خورشیدی کاسته می شود تا شاید بتوانیم جلو این فرایند را بگیریم. تغییر ترکیب شیمیایی جو و افزایش میزان گاز‌های گلخانه‌ای، از مهم ترین عوامل حبس گرما در زمین است. هرچقدرگازهای گلخانه ای بیشتر شود، تابش گرما را بیشتر جذب می‌کند. این اتفاق وقتی در مقیاس بزرگ رخ دهد، مانند این است که روی زمین یک پتو کشیده باشند. همین پدیده تاکنون گرمای زمین را ۱/۲ درجه افزایش داده و با بالا رفتن میزان دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای، به صورت تصاعدی باز هم افزایش خواهد یافت.

تاکنون گرمایش جهانی باعث تغییرات عمیقی در تمام زوایای زندگی انسان ها شده. حتی گفته می شود پیدا شدن ویروس کرونا به دلیل کمبود غذا در محیط زیست حیوانات وحشی و روی آوردن آنها به زباله های شهری بوده است. در سال های اخیر مرتباً در بعضی از مناطق دنیا، رکورد گرما شکسته می شود. چندی پیش در جریان المپیک توکیو که در ماه جولای و آگوست(تیر) برگزار شد، ورزشکاران از گرمای بیش از حد و رطوبت هوا رنج زیادی ‌بردند و برخی از آن‌ها از رقابت ها کنار ‌رفتند. مسئولان برگزاری این بازی‌ها، مجبور شدند مکان مسابقه ماراتن را از توکیو به شهر ساپورو منتقل کنند تا از گرمای شدید توکیو دور بمانند. افزایش آتش سوزی جنگل ها نیز یکی از اثرات گرمایش زمین است. در سال گذشته آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه‌ای در سراسر جهان، بخصوص جنگل های سواحل شرقی استرالیا و غرب آمریکا اتفاق افتاد.

یکی دیگر از تاثیرات گرم شدن زمین طوفان‌ها و گردباد‌های فراوانی است که همراه با بارش‌های شدید اتفاق می افتد. آخرین نمونه آن توفان آیدا است که خسارات فراوانی به شرق آمریکا وارد کرد و تاکنون بیش از۵۰ کشته به جا گذاشته است. یکی دیگر از عواقب گرمایش جهانی عقب‌نشینی یخچال‌ های قطبی و بالا آمدن سطح اقیانوس ها است. کره زمین در فاصله سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۷ نزدیک به ۲۸ تریلیون تن یخ قطبی از دست داد که معادل یک صفحه یخی به ضخامت ۱۰۰ متر و به اندازه انگلستان است. از طرفی میانگین جهانی سطح اقیانوس ها نیز ۲۱ سانتیمتر افزایش پیدا کرده و این در شرایطی است که صد میلیون نفر از جمعیت جهان، تنها یک متر بالاتر از سطح دریا زندگی می کنند.

اگر روند گرم شدن جهان تا ۲ درجه ادامه پیدا کند، باز هم رکورد روزهای گرم شکسته خواهد شد. با گرم تر شدن هوا کمبود آب، خشکسالی، افزایش تهدید آتش سوزی و طوفان های شدید اکوسیستم ها را تحت فشار قرار خواهد داد. دامداری و کشاورزی دشوارتر خواهد شد و دسترسی به غذا کاهش پیدا می کند. امواج گرمایی شدید آمار مرگ و بیماری را به ویژه در میان افراد کم بضاعت اضافه خواهد کرد. متاسفانه فقیرترین و آسیب پذیرترین مردم جهان که کمترین مشارکت را در ایجاد این مشکل داشته اند، بیشترین آسیب ها را از گرمایش جهانی خواهند دید.