این روزها خبر رسیدن واکسن کرونا، تولید کنندگان نفت را نسبت به افزایش قیمت آن خوش بین کرده. با شروع همه گیری کرونا، یک شوک اقتصادی بزرگ به جهان وارد شد و چرخ بسیاری از صنایع و مشاغل در اثر بیماری کووید-۱۹ از حرکت ایستاد. درآمد مردم کاهش قابل‌ توجهی پیدا کرد و اقتصاد تمام کشورها، اعم از پیشرفته و غیر پیشرفته، دچار ضرر و زیان شد. مجموعه این اتفاقات باعث کاهش مصرف انرژی، به‌خصوص نفت و مشتقات آن گردید. با شروع قرنطینه ها، مصرف انرژی بقدری کاهش پیدا کرد که حتی برای چند هفته، قیمت نفت به صفر رسید.

دیر یا زود، دوره کرونا به پایان خواهد رسید و مردم به سرکارها باز خواهند گشت و سفرها از سر گرفته خواهد شد. ولی به نظر نمی رسد واکسیناسیون و حتی پایان همه گیری کرونا بتواند باعث رونق بازار نفت شود. بعضی از کارشناسان معتقدند، با توجه به مسئله گرمایش جهانی و روند رو به رشد تولید انرژی های سبز و تغییر شیوه زندگی مردم، حتی بعد از کرونا از اهمیت نفت به عنوان مهم ترین و ارزان ترین نوع انرژی، روز به روز کاسته خواهد شود و تقاضای نفت هرگز به میزان سابق خود باز نخواهد گشت.

مصرف جهانی نفت از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۸، از روزی ۶۵ میلیون بشکه، به روزی ۱۰۰ میلیون بشکه رسید. قیمت یک بشکه نفت خام در همان سال حدود ۴۰ دلار بود، اکنون نیز پس از گذشت ۴۰ سال قیمت بازهم در همان حدود است. درحالی که در این مدت ارزش دلار جهانی ۵ برابر افت کرده. در واقع اگر قرار بود قیمت نفت معادل ۴۰ سال پیش باشد، اکنون قیمت هر بشکه باید۲۰۰ دلار می بود. سوالی که باقی می ماند این است، پس چرا قیمت نفت که نیاز به آن افزاینده بوده، تا این حد کاهش پیدا کرده.

اولین دلیل کاهش ارزش نفت در نیم قرن گذشته، مازاد تولید است. میزان تولید نفت خام جهان در سال ۱۹۷۵ بالغ بر ۵۳ میلیون بشکه در روز بود. این رقم به خاطر افزایش اتومبیل ها و گسترش رفاه عمومی تا سال ۲۰۱۸ به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسید. در این مدت صاحبان نفت، همواره تولید خود را متناسب با نیاز بازار تنظیم می کردند. هدف از ایجاد سازمان اوپک نیز تعیین میزان تولید برای هر یک از کشور های عضو بود تا تولید، متناسب با نیاز بازار باقی بماند و قیمت ها افت نکند. افزایش مصرف و کنترل تولید باعث شد، قیمت نفت در سال ۲۰۰۸ به ۱۵۰ دلار برسد. اینجا بود که مسابقه بزرگ بین فروشندگان اصلی نفت یعنی ایالات متحده، روسیه، اوپک و به خصوص عربستان، برای افزایش عرضه شروع شد. حتی نفت شیل که بدلیل هزینه های سنگین، مدتی بود استخراج نمی شد، تولیدش دوباره رونق گرفت. با افزایش تولید، قیمت ها به صورت رقابتی کاهش پیدا کرد و در مقاطعی به کمتر از ۲۰ دلار رسید. دلیل دوم کاهش قیمت، افت تقاضا در سال های اخیر است. در سال جاری تقاضا برای نفت از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز به زیر ۸۵ میلیون بشکه نزول کرده. بخش بزرگی از این افت، بی شک مربوط به همه گیری کرونا و قرنطینه است. ولی نباید فراموش کرد، روند کاهش تقاضا از نیمه اول سال ۲۰۱۹ شروع شد، زمانی که هنوز هیچ خبری از کرونا نبود.

در سال های اخیر استفاده روز افزون از انرژی های فسیلی، باعث افزایش تولید گازهای گلخانه ای و گرمایش جهانی شده. سازمان ملل برای جلوگیری از عواقب گرمایش جهانی، تمام کشورها را بر اساس پیمان پاریس، ملزم به کاستن از تولید گازهای گلخانه ای نموده. از طرفی آلودگی وسیع هوای شهرهای بزرگ، باعث گردیده، تقاضا برای سوخت پاک افزایش پیدا کند. تاکنون کشورهای چین، انگلستان، فرانسه و آلمان اعلام کرده اند که حداکثر تا سال ۲۰۵۰، مصرف سوخت فسیلی خود را به صفر خواهند رساند. یعنی تا آن زمان دیگر هیچ نوع سوخت فسیلی اعم از ذغال سنگ و نفت و گاز مصرف نخواهند کرد. به احتمال زیاد، آمریکا هم با تغییر ریاست جمهوری، به این کشورها خواهد پیوست و این اتفاق مانند دومینو به سایر کشورها نیز سرایت خواهد نمود. البته به دلیل وسایل قدیمی که هم اکنون مشغول کار هستند، افت تقاضا برای سوخت های فسیلی تدریجی خواهد بود و سال به سال از مصرف آن کاسته خواهد شد.

تا همین امروز اقدامات متعددی برای استفاده از انرژی سبز انجام شده. هم اکنون بیش از ۲ میلیون وسیله نقلیه الکتریکی در جاده های جهان در حال حرکت هستند. پیش بینی می شود این تعداد تا پایان سال ۲۰۳۰ به صورت انفجاری۵۰ برابر شود و به ۱۰۰ میلیون برسد. در سراسر دنیا حتی در کشورهای نفت خیز پروژه های بسیار بزرگ انرژی پاک در دست ساخت است که بزودی وارد چرخه تولید خواهند شد. در مورد نیروگاه های خورشیدی و بادی و هیدروژنی، همچنین استفاده از انرژی امواج دریا و زمین گرمایی، اقدامات وسیعی انجام شده. سرعت نوآوری در ذخیره کردن انواع انرژی در باطری های غول پیکر نیز به شکل شگفت انگیز رشد کرده. همه اینها سمت و سوی آینده جهان را نسبت به نوع انرژی نشان می دهد.

با این شرایط امید به افزایش قیمت نفت بعد از پایان همه گیری کرونا نمی تواند خیلی واقع بینانه باشد، چون تاثیرات ویروس کرونا بر روی آینده مصرف انرژی فسیلی، نامشخص است. در دوران کرونا فرهنگ زندگی مردم تا حد زیادی تغییر کرد. مردم با کار کردن و تحصیل کردن از راه دور و ملاقات های کاری و خانوادگی از طریق ویدیو کنفرانس آشنا شدند و از لزوم نشست های فیزیکی و رفت و آمدهای شغلی تا حد زیادی کاسته شد. به‌طور قطع، تولید واکسن می‌تواند کمی شرایط بازار را مثبت کند، اما نمی‌تواند حقایق حال حاضر بازار نفت را تغییر دهد. زیرا علاقه به استفاده از نفت و سایر انرژی های فسیلی، در بین مردم و سیاستمداران جهان روز به روز کم رنگ تر می شود.