در اوایل شهریور ماه سال جاری، سیل ویرانگری در ۱۴ ولایت افغانستان جاری شد و ۱۷۰ کشته و۲۵۰ زخمی بجا گذاشت. در جریان این سیل۱۵۰۰ خانه به کلی ویران و بیش از ۵۰۰۰ نفر بی خانمان شدند. روز قبل از این حادثه، در شمال ایران نیز باران های سیل آسای بارید. این بارندگی چون در فصل برداشت محصول برنج بود، یک قلم بیش از۵۰۰ میلیارد تومان به شالیکاران گیلانی خسارت وارد کرد و در تمام طول شمال کشور از آذربایجان تا خراسان، آسیب های سنگین به مردم و کشاورزان وارد نمود. در همین ایام در آن سوی دنیا، یعنی در آمریکای مرکزی، طوفانی با نام “لورا” شکل گرفت که سرعت بادهای آن در برخی از مناطق، به ۲۴۰ کیلومتر درساعت می ‌رسید. این طوفان، پس از عبور از خلیج مکزیک و کشورهای جمهوری دومنیکن، هائیتی و کوبا، وارد سواحل فلوریدا، لوئیزیانا و تگزاس شد و جان ده ها نفر را گرفت و خرابی‌های زیادی به ‌بار آورد. درست در همین زمان در دو کشور آفریقایی سودان و نیجر نیز بارندگی های سیل آسائی اتفاق افتاد. در سودان بیش از ۳۷۰۰۰ خانه ویران و حدود ۴۰۰ هزار نفر بر اثر سیل آواره شدند. در نیجر نیز ۴۵ نفر کشته شدند و۲۳۰ هزار نفر خانه و سرپناه خود را از دست دادند. تمام این وقایع فقط ظرف ۵ روز اتفاق افتاد. آیا به راستی این حجم از بارندگی و جاری شدن سیل طبیعی است و جای نگرانی ندارد؟

اگر حرارت زیر یک کتری را زیاد کنیم، با افزایش گرما طبیعی است که مقدار بیشتری آب تبدیل به بخار می شود. در۲۰۰ سال اخیر، به دلیل مصرف لجام گسیخته سوخت های فسیلی و تولید گازهای گلخانه ای، گرمای جهان به طور متوسط ۲ درجه سانتی گراد افزایش یافته. دانشمندان معتقدند، عامل طوفان های سهمگین و بارش های سیل آسا، گرمایش جهانی است. زیرا با گرم شدن هوای دنیا، میزان تبخیر آب دریاها که ۷۰ درصد سطح کره زمین را تشکیل می دهند، افزایش یافته و این شرایط را ایجاد کرده.

بر اساس رابطه بین میزان حرارت با مقدار تبخیر، دانشمندان محاسبه کرده اند که در مقابل افزایش هر یک درجه گرمایش جهانی، ۷ درصد به میزان تبخیر آب دریا ها افزوده خواهد شد. یک مطالعه جدید در موسسه علوم آب و هوایی ایالات متحده نشان می دهد، تاثیر تغییرات آب و هوایی، تا همین جا هم بدتر از آنچه پیش بینی می شد، اتفاق افتاده است. زیرا بخار آب خود یک نوع گاز گلخانه ای است و باعث گرمایش بیشتر کره زمین می شود. درنتیجه میزان تبخیر و بارش باران های سیل آسا به جای ۱۴ درصد برای ۲ درجه، تا حدود ۲۰ درصد افزایش داشته. از طرفی هوای گرم چون توان نگاه داشتن رطوبت بیشتری را در خود دارد، میزان و تعداد باران های سیل آسا و طوفان های دریایی نیز افزایش داشته.

در آینده اگر انتشار گازهای گلخانه ای کنترل نشود، بازهم میزان ریزش باران افزایش خواهد یافت. پیش بینی می شود، اگر تولید گاز گلخانه ای با همین شدت ادامه پیدا کند، تا سال ۲۱۰۰ به طور متوسط ۸ درجه سانتیگراد به گرمای جهان افزوده و میزان بارش باران های سیل آسا تا ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. در دهه ۸۰ میلادی افکار عمومی جهان با درک این خطر، خواستار کنترل تولید گازهای گلخانه ای از طریق پیمان نامه ها و قراردادهای لازم الاجرا بین‌المللی شدند. در سال ۱۹۹۲ اولین اجلاس کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای، تحت نظر سازمان ملل، در شهر ریو کشور برزیل تشکیل شد. در چند اجلاس بعدی راهکارها بررسی شد تا اینکه در دسامبر ۲۰۱۵ موافقتنامه‌ای در ۲۹ ماده و با اجماع کلیه کشورهای جهان در شهر پاریس به تصویب رسید که قرار بود از سال ۲۰۲۰ به مرحله اجرا گذاشته شود. ناگهان شیوع ویروس کرونا از راه رسید و ماجرا را به کلی تغییر داد. آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان گاز CO2 از قرارداد پاریس خارج شد و بقیه کشورها نیز برای جلوگیری از ورشکستگی صنایع، پورتکل های پاریس را نادیده گرفتند.

با شرایط فعلی به احتمال زیاد، بارش باران های سیل آسا و بروز سیل های مخرب در جهان ادامه خواهد داشت. تأثیرات فوری یک سیل شامل از دست دادن جان انسانها، خسارت مالی، از دست رفتن خانه و سرپناه، از بین رفتن محصولات کشاورزی و ذخیره غذایی، از دست رفتن دام و طیور و سایر حیوانات اهلی و وحشی است. یکی دیگر از عوارض سیل، وخیم شدن شرایط بهداشتی و شیوع بیماری های ناشی از آب آلوده در منطقه سیل زده است. وقتی در یک منطقه مسکونی سیل جاری می شود، معمولاَ لوله های انتقال آب دچار شکستگی شده و آب های قابل شرب منطقه با آب فاضلاب مخلوط می شوند. در نتیجه بحران کمبود آب آشامیدنی و بهداشت عمومی پیش می آید. از دسترس خارج شدن آبریزگاه ها نیز از مشکلات رایج پس از سیل است که رواج بیماری هایی مانند حصبه، اسهال و استفراغ، وبا، هپاتیت A و تب زرد را در پی دارد.

یکی دیگر از پی آمدهای سیل، مشکلات اقتصادی است. در جریان سیل، افراد دارایی های خود را که ادامه زیست آنها به آن اموال بستگی دارد، از دست می دهند. خانه و کاشانه، لوازم منزل، لباس و پوشاک، وسایل پخت و پز، وسایل نقلیه شخصی مانند دوچرخه، موتورسیکلت، اتومبیل، تراکتور و سایر ماشین آلات کشاورزی از جمله وسایل ضروری یک خانواده هستند که در جریان یک سیل مخرب آسیب می بینند. تهیه مجدد این اقلام نیاز به پول و سرمایه دارد. محصولات کشاورزی هم از سیل آسیب فراوانی می بینند. آماده سازی و تسطیح مجدد زمین های کشاورزی و باز گرداندن آن به شرایط قبلی، نیاز به کار و سرمایه دارد. تحقیقی که در مناطق سیل زده کشور کارائیب انجام شده، نشان می دهد رشد اقتصادی در این مناطق، بعد از وقوع سیل متوقف می شود و حداقل شش سال زمان لازم است تا رشد اقتصادی مجدداَ شروع به حرکت کند.

با شرایط فعلی، ساکنان مناطق سیل خیز باید نگران آینده خود باشند و دولت ها نیز باید برنامه ریزی های خود را برای کنترل شرایط تخریب سیل افزایش دهند و امکان دسترسی اهلی به آب پاک و شبکه فاضلاب و خدمات آموزشی و بهداشتی پس از وقوع سیل را پیش بینی کنند. یکی از بهترین راه های جبران خسارات مالی مناطق سیل خیز، ایجاد خدمات بیمه است تا مشخص باشد در زمان بروز سانحه، چه کسی خسارات مالی سیل زدگان را جبران خواهد کرد.