شایعه و خبر جعلی (Fake news) در طول تاریخ، همیشه و در همه جوامع وجود داشته. این روزها با رواج اینترنت و امکانات فضای مجازی، بیشتر از هر زمان ما با اطلاعات غلط و جعلی محاصره شده ایم و تعداد و تنوع شایعه، به شدت افزایش یافته. بعلاوه با راه افتادن رسانه های مجازی، انتشار خبر از انحصار رسانه های رسمی خارج شده و تک تک مردم می توانند در رواج و انتشار یک شایعه موثر باشند.
خبر جعلی، معمولاَ یک ادعای تأیید نشده‌ای است که بدون دلیل و مدرک کافی ارائه می شود و در هاله‌ای از شک و تردید قرار دارد. در زمان هایی که بحران های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیش می آید، انتشار اخبار جعلی به شدت افزایش پیدا می کند، بخصوص زمانی که جامعه با ضعف نشر خبر صحیح و فقدان منابع موثق اطلاع‌رسانی مواجه است. پیامد شایعه پراکنی، ایجاد اضطراب و نگرانی و پرورش افکار منفی در ذهن مردم است که در نهایت منجر به بی اعتمادی و نگرانی اجتماعی می شود. در چنین شرایطی هرکس موظف است راه های باز شناخت شایعه از خبر صحیح را بیاموزد تا دچار سر در گمی و آشفتگی افکار و رفتار نشود.
اخبار جعلی معمولا در خدمت اهداف سیاسی، اجتماعی و تجاری قرار دارند و می خواهند طرز فکر خاصی را تبلیغ کنند. بعضی از اخبار به کلی ساختگی هستند و به دلیل اهداف خاصی منتشر می شوند. مثلا قصد دارند مردم را به خرید یک محصول یا بازدید از یک سایت ترغیب کنند و کلیک خور را افزایش دهند، مانند خبر کشف أنواع داروی کرونا یا خبر مرگ یک فرد سرشناس. تعدادی از خبرها تنها بخشی از حقیقت را بیان می کنند. مثل انتشار گزینشی سخنان یک سیاستمدار، برای ایجاد تصوری غلط از معنای سخنان او در ذهن مردم. برای تشخیص خبرهای جعلی و شایعه ها ۶ روش وجود دارد.
بررسی تحلیلی خبر
برای تشخیص یک خبر واقعی از یک خبر جعلی، می‌بایست ابتدا دلایل عقلانی و شواهد معتبر خبر را بررسی کرد. یکی از مهم ترین علائم خبر جعلی، سعی زیادی است که در باور پذیر بودن آن بکار رفته. اگر دیدید خبری با تمام قوا سعی می کند به شما ثابت کند که حقیقت است به آن خبر شک کنید. اخبار جعلی معمولا حول محور “شوک” مطرح می شوند. اگر در خبری شوک بزرگی مطرح بود، باید به آن شک کنید. خبرهای جعلی سعی می کنند تا یک واکنش غریزی قوی مانند ترس یا عصبانیت را در شما برانگیزند. در زمان برخورد با اینگونه خبر ها ابتدا از خود بپرسید، هدف از مطرح کردن این خبر چه بود؟ آیا این خبر سعی دارد دیدگاه خاصی را در من بوجود آورد؟
منبع خبر را بررسی کنید
اخبار صحیح معمولاَ دارای منابع مشخص و شناخته شده هستند، در عوض سرچشمه شایعات و اخبار ساختگی همیشه در تاریکی قرار گرفته. شایعات غیرواقعی معمولا بدون منبع و جزئیات منتشر می شوند. اگر منبع خبر برای شما ناشناس است یا منبع آن به عنوان ناشر خبرهای زرد شناخته شده است، در باور آن خبر احتیاط کنید. اگر به خبری مشکوک بودید، سایر مطالب منبع خبر را نگاه کنید تا بفهمید معمولا چه نوع اخباری را منتشر می کند. شاید متوجه شوید که منبع خبر، فقط جهت گیری های سیاسی خاصی را مطرح می کند. ببینید نویسنده یا ناشر خبر، به عنوان متخصص در این زمینه شناخته شده است یا به دلیل جنجال طلبی، سرشناس شده. سایت های معتبری برای ارزش گذاری خبر وجود دارند، مانند Snopes . این سایت ها به شما می توانند در تأیید یا رد اخبار مشکوک کمک کنند.
سایر منابع معتبر خبری را چک کنید
هرگاه با یک خبر مشکوک برخورد کردید، فورا در گوگل آن خبر را سرچ کنید تا نظر منابع مختلف را بدانید و ببینید کدام منابع آن را باز نشر کرده اند. اگر فقط تعدادی منابع بی نام و نشان، با یک شکل و فورم ثابت خبر را تکرار کرده اند، بدانید به احتمال زیاد خبر جعلی است. اگر چندین خبرنگار با هویت شناخته شده هر کدام از دیدگاه جداگانه آن خبر را گزارش کرده باشند، احتمال موثق بودن خبر زیاد می شود. آژانس های خبری، دارای شبکه گسترده خبرنگاران آموزش دیده هستند، بنابراین مکان خوبی برای شروع تحقیق می باشند. اما فراموش نکنید، هیچ کس بی طرف نیست و هر کسی می تواند اشتباه کند.
شواهد را بررسی کنید
یک خبر معتبر باید دارای داده هایی مثل نقل قول کارشناسان، نتایج نظرسنجی، آمار های رسمی، تأیید شاهدان عینی حاضر در صحنه و سایر مدارک مستند باشد. اگر خبری یک یا چندتا از این مدارک را نداشت به آن شک کنید.
گول تصاویر را نخورید!
نرم افزارهای ویرایش تصویر مانند فتوشاپ می توانند تصاویر جعلی را واقعی جلوه بدهند. جمعیت را زیاد کنند، یک ساختمان آتش گرفته را با تصویر یک شهر تلفیق کنند. دو نفر را در کنار هم قرار دهند و صدها کار دیگر. اگر تصویری ماهرانه دستکاری شده باشد تشخیص آن کار سخت و تخصصی است. هرگاه به تصویری شک داشتید به قسمت سرچ تصویر در گوگل مراجعه کنید، یا از یک متخصص نظر پرسی کنید.
از عقل سلیم خود استفاده کنید
اخبار جعلی برای “تغذیه” تعصبات، امیدها یا ترس های شما طراحی شده اند. در خبرهای مشکوک به دنبال نشانه هایی از ایجاد ترس های بی دلیل، امیدهای واهی، تحریک های متعصبانه بگردید. اینها سرنخ هایی هستند که شما را از ماهیت خبر مطلع می کند. اگر خبری شما را خشمگین کرد یا احساسات شما را جریحه دار کرد و یا به شما رویا و امیدواری کاذب فروخت، نسبت به آن شک کنید و از چندین منبع قبل اعتماد، خبر را بررسی کنید. در هر صورت برای آرامش خاطر خود و اجتماع، تا از اصالت یک خبر مطمئن نشده اید آن را بازنشر نکنید.
یک دیدگاه بنویسید