در گذشته بیماری های واگیردار معمولاً از محدوده یک شهر یا حداکثر یک کشور خارج نمی شد. ولی در دنیای بهم پیوسته امروزی که هزاران هواپیما، ظرف چند ساعت مردم را از قاره ای به قاره دیگر می رسانند، گسترش سریع ویروس های ناشناخته، کار آسانی شده و جلوگیری از انتشار آن کاری سخت و پر هزینه است. از طرفی با افزایش جمعیت جهان و تجاوز بشریت به محیط های طبیعی و تولید وسیع آلودگی های محیط زیستی، جهش ژنتیکی ویروس های ناشناس و گسترش سریع آن در سراسر جهان، اتفاقی قابل پیش بینی است.

در تاریخ ۱۷ فوریه سال ۲۰۱۷ بیل گیتس و همسرش ملیندا که پایه گذاران بنیاد بشر دوستانه گیتس هستند، در کنفرانس امنیتی مونیخ شرکت کردند. بیل گیتس در سخنان خود، بروز اپیدمی ویروس های ناشناس، در سال های آینده را پیش بینی کرد. این روز ها که ویروس کرونا در حال انتشار جهانی است، اندیشه روشن و آینده نگری بیل گیتس قابل توجه به نظر می آید. به متن این سخنرانی که سه سال پیش انجام شده توجه کنید.

وقتی۲۰ سال پیش تصمیم گرفتم که بهداشت جهانی را به عنوان کانون کارهای بشردوستانه خود قرار دهم، تصور نمی کردم روزی در یک کنفرانس درباره امنیت بین المللی سخنرانی کنم. اما من امروز اینجا هستم زیرا معتقدم مسائل دنیای ما، بیشتر از آنچه مردم فکر می کنند به هم پیوند خورده است، از جمله پیوند بین بهداشت و امنیت. تاکنون دشوارترین مکان ها برای مبارزه با بیماری های واگیر دار، مناطق جنگ زده و آسیب دیده از حوادث طبیعی بود. بنیاد ما تاکنون وقت و هزینه زیادی را برای ریشه کن کردن فلج اطفال صرف نموده و اکنون این بیماری در۱۲۰ کشور جهان، به جز افغانستان، پاکستان و نیجریه، ریشه کن شده. همانطور که وبا در حوزه کنگو و شاخ آفریقا و بیماری ابولا در سیرالئون و لیبریا، از بین رفته است. ما برای مبارزه با بیماری های مسری، ابتدا با فقر مبارزه کردیم. ولی بیماری های مسری که در آینده، دنیا را تهدید می کنند، لزوماً ناشی از فقر نخواهند بود. این بیماری ها می توانند در اثر نسخه مصنوعی از ویروس آبله یا ویروس آزمایشگاهی آنفولانزا گسترش یابند که با اهداف تروریستی و از طریق مهندسی ژنتیک، بر روی یک کامپیوتر تولید شده اند. در این شرایط است که ارتباط بین بهداشت و امنیت بین المللی پر رنگ می شود.

تصور کنید اگر در جایی از جهان، یک بیماری مسری پدید آید که قادر به کشتن میلیون ها نفر و فروپاشی اقتصادی و ایجاد هرج و مرج باشد، همه مردم جهان توقع دارند برای جمع آوری اطلاعات و ایجاد اقدامات مؤثر برای کاهش این تهدیدات، هر کاری که لازم است با سرعت انجام شود. اگر یک بیماری مسری، چه به صورت طبیعی و چه به دست تروریست ها در سال های آینده منتشر شود، همه گیری آن می تواند در کمتر از یک سال بیش از۳۰ میلیون نفر را بکشد. احتمال منطقی اینکه جهان طی۱۰ الی۱۵ سال آینده چنین بیماری را تجربه کند، بسیار زیاد است. ممکن است این پیش بینی کمی غلو آمیز به نظر آید، اما این شرایط در گذشته ای نه چندان دور اتفاق افتاده است. در سال ۱۹۱۸، نوعی از آنفولانزای ناشناس و کشنده بین۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر را در دنیا کشت. اگر در سال های اخیر یک بیماری همه گیر جهانی رخ نداده، نباید ما را به این اشتباه بیندازد که این اتفاق در آینده رخ نخواهد داد. بسیار عاقلانه است که جامعه جهانی خود را از نظر اجتماعی و اقتصادی برای چنین شرایطی آماده کند.

خبر خوب این است که با پیشرفت در علم بیوتکنولوژی، داروهای جدیدی ساخته می شوند که می توانند به جلوگیری از گسترش بیماری ها کمک کنند. مهمتر از همه، ما باید برای چنین روزهایی، انبارهایی از وسایل تشخیص و پیشگیری، واکسن و دارو داشته باشیم. واکسن ها برای مهار اپیدمی بسیار مهم هستند، اما به طور معمول۱۰ سال طول می کشد تا یک واکسن جدید تولید شود و مجوز دریافت کند. ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که بیماری مرگبار بعدی، برای ما شناخته شده است یا چیزی است که قبلاً آن را ندیده ایم. برای مقابله با این مشکل، بنیاد ما اقدام به پایه گذاری موسسه ای با نام “نوآوری های اپیدمی”(CEPI) نموده است. این موسسه امیدوار است با استفاده از فن آوری های ژنتیک، زمان لازم برای تولید واکسن های جدید، جهت مهار بیماری های مهلک را تا ۹۰ روز یا کمتر کاهش دهد و به محض ظهور تهدیدات ناشناس، واکسن های ایمن و مؤثر تولید کند. تاکنون مبلغ ۵۵۰ میلیون دلار برای موسسه CEPI هزینه شده که فقط مبلغ اولیه جهت راه اندازی آن است. ما برای تأمین اعتبار تحقیق و توسعه، به حمایت بیشتری از طرف دولت ها نیاز داریم.

ما همچنین باید سیستم نظارت جهانی را بهبود بخشیم، چون ممکن است همه گیری ها در مکان هایی که مجهز و آماده نیستند اتفاق بیفتد. این کار با تقویت سیستم های بهداشت عمومی در آسیب پذیرترین کشورها آغاز می شود. در این صورت توانایی ما برای پیشگیری، تشخیص و پاسخ به همه بیماری های اپیدمی، بهبود خواهد یافت.

پیش بینی می شود تا پایان امسال، ۶۷ کشور جهان، نیاز های خود برای آمادگی در مقابل بیماری های همه گیر را ارزیابی کنند، اما پول کافی برای آماده سازی کشورهای فقیر وجود ندارد. نکته عجیب این است که هزینه آماده سازی جهانی برای مقابله با بیماری های همه گیر ۳/۴ میلیارد دلار در سال تخمین زده می شود، در صورتی که زیان سالیانه از یک بیماری همه گیر ممکن است به ۵۷۰ میلیارد دلار برسد.

نوآوری ، همکاری و برنامه ریزی دقیق، می تواند خطرات ناشی از این تهدید را به میزان چشمگیری کاهش دهد. من خوش بین هستم که در دهه آینده، ما آمادگی لازم برای برخورد با بیماری های همه گیر را پیدا کنیم. به شرطی که بخشی از بودجه های دفاعی و سیستم های تسلیحاتی دنیا، خرج این آماده سازی شود.